نشست پکن؛ افق جدید در همگرایی چینی -عربی

از جمله بازیگرانی که می‌توانند در این مسیر به چین کمک کنند، کشورهای عربی هستند که به دلیل برخورداری از منابع نفت و گاز و موقعیت استراتژیک نقش مهمی در بازارهای جهانی بازی می‌کنند و به همین دلیل در سالهای اخیر برای تقویت روابط دو طرف، سلسله نشست‌هایی بین مقامات چین و اعراب برگزار شده است.

در این رابطه، سخنگوی وزارت خارجه چین اعلام کرد که از روز ۲۸ می تا ۱ ژوئن (سه‌شنبه تا شنبه) سران کشورهای بحرین، مصر، تونس و امارات به دعوت شی جین‌پینگ رئیس جمهور چین به این کشور سفر خواهند کرد.

دنگ لی، معاون وزیر خارجه چین گفت که روز پنجشنبه شی در این اجلاس شرکت خواهد کرد و یک سخنرانی مهم خواهد داشت. این مقام چین تاکید کرد که شی همچنین به ترتیب مذاکراتی را با سران ۴ کشور برای تبادل دیدگاه‌ها در مورد روابط دو جانبه و منطقه‌ای و مسائل بین‌المللی انجام می‌دهد.

دنگ گفت:«این نشست با هدف تعمیق «اجماع بین چین و کشورهای عربی» و با ریاست دیپلمات ارشد وانگ یی و همتای موریتانیایی او برگزار می‌شود. او گفت که آنها همچنین بیانیه مشترکی در مورد مساله فلسطین صادر خواهند کرد».

روابط چین با کشورهای عرب حول محور تقاضای انرژی و طرح «کمربند و جاده» است. در سال 2015 چین رسماً به بزرگترین واردکننده نفت خام جهانی تبدیل شد که تقریباً نیمی از عرضه آن از خاورمیانه تأمین می‌شد. غرب آسیا به عنوان یک چهارراه استراتژیک برای مسیرهای تجاری و خطوط دریایی که آسیا را به اروپا و آفریقا متصل می‌کند، برای قرار دادن چین در مرکز شبکه‌های تجاری جهانی درنظر گرفته شده است. در حال حاضر، روابط چین با منطقه به دلیل نقش غالب آنها در بازارهای انرژی، بر کشورهای خلیج فارس متمرکز است اما رهبران پکن طرح توسعه روابط با دیگر کشورهای عربی را هم در اولویت قرار داده‌اند.

مجمع همکاری چین و کشورهای عربی که دو دهه پیش در سال 2004 در جریان سفر هو جین تائو، رئیس جمهور وقت چین به قاهره تأسیس شد، پلتفرمی است که چین را با 22 عضو اتحادیه کشورهای عربی وصل می‌کند. بر اساس این مکانیسم، وزرای خارجه 23 کشور هر دو سال یک بار برای بحث در مورد همکاری در سیاست، اقتصاد و امنیت تشکیل جلسه می‌دهند.

در سال‌های اخیر، مقامات ارشد نیز به طور دوره‌ای برای بررسی همکاری‌های عمیق‌تر در انرژی، فناوری و بهداشت عمومی ملاقات کرده‌اند. در دسامبر 2022، در اولین اجلاس سران کشورهای عربی و چین در ریاض برگزار و شی جین پینگ خواستار تقویت جامعه چین-عربی نزدیکتر با آینده مشترک شد.

چین بزرگترین شریک تجاری اعراب

در همگرایی چین با کشورهای عربی، اقتصاد در کانون توجهات قرار دارد. چین سال‌ها بزرگترین شریک تجاری کشورهای عربی بوده است. بر اساس داده‌های منتشر شده توسط وزارت خارجه چین، حجم تجارت بین دو طرف در سال 2023 به 398 میلیارد دلار در مقایسه با 36.7 میلیارد دلار در سال 2004 رسید.

بنابراین، برخی کارشناسان معتقدند که نشست کنونی روابط دوجانبه را بیش از پیش تقویت خواهد کرد و انتظار می‌رود این نشست‌ها فرصت‌هایی را برای جذب سرمایه گذاری بیشتر به مصر که با توجه به جهت‌گیری دولت به سمت افزایش مکانیسم‌های محلی سازی صنعت و انتقال فناوری فراهم کند.

مصر مشتاق همکاری نزدیک با بخش خصوصی و تشویق سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی است. در این رابطه عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر قرار است با روسای چند شرکت بزرگ چینی دیدار کند.

از آنجا که مصر به لحاظ اقتصادی در مقایسه با شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج فارس ضعیف‌تر است و بخش اعظم درآمدهای آن به ترانزیت کالا از کانال سوئز مربوط می‌شود، لذا رهبران قاهره تلاش می‌کنند تا از توانمندی‌های چین برای توسعه زیرساختهای اقتصادی خود بهره ببرند. با توجه به اینکه آمریکا با کمک برخی کشورهای عرب خلیج فارس در پی احداث کریدور هند- اروپا و درصدد دور زدن کانال سوئز است، مصری‌ها از این مسئله نگران هستند و به همین دلیل سعی دارند تعالات خود را با قدرت نوظهور شرقی افزایش داده و از آثار زیانبار طرح‌های آمریکا در امان بمانند. همکاری میان مصر و چین در حوزه‌های سیاسی، ساخت مشترک ابتکار «کمربند و جاده»، اقتصاد و تجارت و تبادلات مردم با مردم و فرهنگی، مستمرا تعمیق یافته و نتایجی مفید را به بار نشانده است.

به طور خاص، برگزاری این نشست وزارتی جدید، همکاری اقتصادی و تجاری میان کشورهای عربی و چین را بیش از پیش ترویج خواهد کرد که شامل همکاری انرژی جدید، همکاری علمی و فناوری، همکاری حفاظت از محیط زیست و غیره است.

برای کشورهای ثرونمندی مانند امارات و عربستان هم تقویت مناسبات اقتصادی با چین اهمیت به سزایی دارد. این کشورها با اینکه برای چند دهه در اردوگاه غرب به رهبری آمریکا قرار داشتند اما برای ایجاد تعادل در روابط خود با شرق و غرب، در سالهای اخیر همسویی با پکن را نیز در پیش گرفته‌اند. در حال حاضر، چین بزرگترین شریک تجاری این کشورها به شمار می‌رود و با فاصله زیادی از رقیب غربی خود پیش است و نشان می‌دهد که نسل جدید شیوخ عرب خلیج فارس به نقش و جایگاه چین در جهان پی برده‌اند.

بلومبرگ هفته گذشته نوشت، امارات نقش کلیدی در ابتکار کمربند و جاده، پیشرانه زیرساخت‌های جهانی پکن دارد و بیش از 6600 برند چینی در این کشور ثبت شده است. تا پایان سال 2022، امارات حدود 12 میلیارد دلار سرمایه گذاری مستقیم چینی داشته است که چهار برابر بیشتر از سعودی ها است.

سایت عرب نیوز در آوریل با استناد به مطالعه بانک Emirates NBD مستقر در دبی گزارش داد که عربستان سعودی در سال 2023، 16.8 میلیارد دلار سرمایه گذاری سبز از چین از جمله در صنایع خودرو و نیمه هادی‌ها جذب کرده است.

بر اساس داده های گمرک چین، حجم تجارت چین و خاورمیانه در دوره 2017 تا 2022 تقریباً دو برابر شده و از 262.5 میلیارد دلار به 507.2 میلیارد دلار رسیده است. خاورمیانه سریعترین شریک تجاری در حال رشد چین در سال 2022 بوده است که نسبت به سال 2021، 27.1 درصد رشد داشته است.

برای پکن، واردات بسیار مهم نفت است. چین بیش از یک سوم نفت خام خود را از اعضای شش کشور شورای همکاری خلیج فارس به دست می‌آورد که سهم اصلی آن از عربستان سعودی است. حجم تجارت عربستان و امارات با چین روی همرفته بیش از 150 میلیارد دلار است که نشان می‌دهد روابط دوجانبه در سطح بسیار خوبی جریان دارد.

چین بزرگترین واردکننده نفت و گاز جهان است و کشورهای عربی تولیدکنندگان عمده نفت و گاز جهان هستند. پنج کشور عربی در میان 10 منبع اصلی واردات نفت خام چین، هستند. علاوه بر حوزه انرژی، همکاری چین و اعراب در ابعادی مانند زیرساخت‌ها، هوافضا و انرژی‌های جدید نیز به پیشرفت‌های شایانی دست یافته است. در این زمینه‌ها، چین دارای مزایایی منحصر به فرد است و کشورهای عربی نیازهای توسعه قوی دارند و بنا بر این همکاری به نفع دو طرف است.

کشورهای عرب تلاش می‌کنند تا از ظرفیتهای چین در عرصه‌های اقتصادی و به ویژه فناوری‌های به روز دنیا از جمله هوش مصنوعی، انرژی‌های تجدیدپذیر، وسایل نقلیه الکتریکی و سرمایه گذاری‌های زیرساختی بهره ببرند.

چین نیز برای تحقق رویاهای بلندپروازنه خد به کمک کشورهای عربی نیاز دارد. کریدور «یک کمربند و یک جاده» ابرپروژه چینی‌ها است که بخشی از این مسیر ترانزیتی از کشورهای عرب منطقه عبور می‌کند. چین سعی دارد کشورهای زیادی را در طرح جهانی خود دخیل کرده و با وابسته کردن سایر کشورها به این کریدور مهم بتواند با توسعه مناسبات تجاری خود با این کشورها، نبض بازارهای جهانی را در اختیار بگیرد.

عربستان سعودی و سایر کشورهای عربی تولیدکننده نفت، راهبردی برای تنوع بخشیدن به اقتصاد را راه‌اندازی کرده‌اند که در طرح «چشم‌انداز 2030» ارائه شده تا اقتصاد ملی خود را از وابستگی به نفت کاهش دهند. استراتژی‌های تحول اقتصادی کشورهای عربی با ابتکار «یک کمربند، یک جاده» همخوانی دارد. کشورهای عربی در تقاطع طرح کمربند و جاده قرار دارند و شرکای طبیعی در ساخت مشترک طرح کمربند و جاده هستند. تمامی 22 کشور عربی و اتحادیه عرب برای ساخت مشترک «کمربند و جاده» با چین اسناد همکاری امضا کرده‌اند. در 10 سال گذشته، چین و کشورهای عربی بیش از 200 پروژه همکاری بزرگ را در چارچوب ساخت مشترک «کمربند و جاده» اجرا کرده‌اند و جمعیت دو میلیاردی دو طرف از این همکاری سود برده‌اند.

جنگ سرد شرق و غرب در منطقه عربی

درحالی که وزن اقتصادی و دیپلماتیک چین در منطقه در حال افزایش است، ایالات متحده همچنان شریک امنیتی کلیدی کشورهای عرب خلیج فارس است. این کشور دارای پایگاه‌های نظامی بزرگ در کشورهایی مانند بحرین و قطر است و فناوری دفاعی را تامین می‌کند.

با این حال کشورهای عربی به دنبال همکاری‌های نظامی با چین نیز هستند و در این زمینه گام‌هایی برداشته شده است. امارات و عربستان پس از شروع جنگ اوکراین با آمریکا دچار تنش شده و سعی کردند روابط خود را با چین در عرصه امنیتی نیز تقویت کنند. برگزاری رزمایش‌های نظامی و امضای قراردادهای امنیتی برای خرید تسلیحات از چین نیز در این راستا انجام می‌شود.

هر چند به دلیل فشارهای آمریکا، این همگرایی امنیتی بین اعراب و چین هنوز در ابتدای راه قرار دارد اما با ریل گذاریهای انجام شده توسعه همکاری‌های امنیتی بین دوطرف در سالهای آینده دور از انتظار نیست.

واشنگتن همچنین در حال پیگیری یک توافق دفاعی جدید با عربستان سعودی است که قرار است بخشی از یک سازماندهی مجدد منطقه‌ای گسترده‌تر باشد که در آن سعودی‌ها روابط خود را با رژیم صهیونیستی عادی سازی خواهد کرد. آمریکا نسبت به حضور قدرتمند چین در کشورهای عربی نگران است و سعی دارد با فشارهای سیاسی و امنیتی، اعراب را از مسیر چین دور کند. به همین منظور آمریکا همزمان با طرح عادی سازی روابط عربستان با رژیم صهیونیستی که سعودیها امضای پیمان امنیتی و ساخت نیروگاه هسته‌ای از سوی واشینگتن را پیش شرط این پروژه عنوان کرده‌اند، سیاست دور ساختن ریاض از پکن را دنبال می‌کند.

این پروژه می‌تواند با ایجاد موانع در بخش‌های فناوری پیشرفته با یک عنصر امنیتی، پیشرفت تجاری چین در خاورمیانه را کُند کند. نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد ایالات متحده بر کشورهای عربی فشار می‌آورد تا روابط خود را با پکن در چنین زمینه‌هایی قطع کنند.

برترین شرکت هوش مصنوعی امارات G42، اخیراً موافقت کرد که از چین صرف نظر کند و به فناوری آمریکایی بپردازد و با امضای یک قرارداد 1.5 میلیارد دلاری با صندوق 100 میلیارد دلاری هوش مصنوعی عربستان، نشان داد که مایل به انجام همین کار است.

با وجود فشارهای آمریکا، هونگدا فان، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای در گفتگو با روزنامه گلوبال تایمز، گفت:«عربستان سعودی همه تخم‌مرغ‌هایش را در یک سبد نمی‌گذارد. همکاری دفاعی عربستان سعودی با آمریکا به قیمت روابط این کشور با چین تمام نخواهد شد».  

محافل سیاست آمریکا نگران این هستند که با توجه به مشارکت نظامی نزدیک ایالات متحده با کشورهای حاشیه خلیج فارس، تجهیزات فناوری گسترده چین در زیرساخت‌های دیجیتالی خلیج فارس برای اهداف جمع آوری اطلاعات مورد استفاده قرار گیرد.

از سوی دیگر، برخلاف ایالات متحده که منشأ مشکلات و درگیری‌ها در خاورمیانه بوده است، چین همواره متعهد به ایجاد صلح و ثبات در منطقه و حل اختلافات و خنثی کردن درگیری‌ها از طریق گفتگو و مذاکره بوده است. چین در ماجرای توافق صلح عربستان و ایران و همچنین حمایت گسترده از فلسطین در برابر جنایات رژیم صهیونیستی، نشان داده که بازیگری صلح طلب در خاورمیانه است و این مشوق و انگیزه خوبی برای کشورهای عربی است که بتوانند روابط خود را با این غول آسیایی تقویت کنند.  

قدرت اقتصادی و نظامی رو به رشد چین، همراه با کرسی دائمی این کشور در شورای امنیت، تضمین می‌کند که نفوذ جهانی آن در طول زمان افزایش خواهد یافت. به همین دلیل است که شیوخ خلیج فارس، چین را منبع مهمی از حمایت سیاسی می‌دانند. در حالی که اعراب در مورد موضوعاتی مانند حقوق بشر و دموکراسی از سوی آمریکا تحت فشار هستند اما چین در مباحث داخلی این کشورها سکوت کرده است. انتظار می‌رود در نشست هفته جاری در پکن، دو طرف ارتباطات و تبادلات خود را تقویت کرده و با تقویت همبستگی خود روح دوستی چین و اعراب را پیش ببرند.

نفوذ چین از دریچه فلسطین

یکی از موضوعات مهمی که در سالهای اخیر چین و اعراب را به سمت همکاری سوق داده، مسئله فلسطین است. مسئله فلسطین برای صلح و ثبات در خاورمیانه اساسی است و می‌توان امیدوار بود که نشست پکن به تلاش‌ها برای پایان دادن به درگیری‌های جاری در غزه و ایجاد ثبات بلندمدت در خاورمیانه کمک کند.

از آنجایی که دولت بایدن از اسرائیل در مناقشه حمایت می‌کند، چین با کشورهای عربی و از آتش بس فوری و به رسمیت شناختن کشور فلسطین حمایت می‌کند. این همسویی به پکن کمک می‌کند تا نفوذ سیاسی خود را در کشورهایی که تا همین اواخر چین را به عنوان یک شریک اقتصادی می‌دیدند گسترش دهد و متحدان جدیدی را در رقابت جهانی خود برای نفوذ با ایالات متحده به دست آورد.

دیدار با سران کشورهای عربی در پکن درحالی انجام می‌شود که چین برای معرفی خود به عنوان میانجی در مساله فلسطین تلاش می‌کند. چین از لحاظ تاریخی با آرمان فلسطین همدل بوده و از راه حل موسوم به دو دولتی برای حل مناقشه اسرائیل و فلسطین حمایت می‌کند. ناظران بر این باورند که سفر رهبران عرب به پکن، پس از ناکامی آمریکا و غرب در اعمال فشار واقعی بر رژیم صهیونیستی، با هدف جستجوی راه حل نهایی و امکان برگزاری کنفرانس بین‌المللی صلح است.

در جهانی آشفته روزافزون، اعراب و چین که دیدگاه‌های مشابهی در مورد مسائل منطقه‌ای و جهانی دارند، از ظرفیت‌های یکدیگر در مسیرهای توسعه مربوطه خود حمایت کرده و به دنبال همکاری مشترک برای حفظ منافع مشترک جنوب جهانی هستند. از اینرو، می توان انتظار داشت که گردهمایی آتی نه تنها به گسترش افق‌های جدید برای همکاری چین و اعراب در طیف گسترده‌ای از زمینه‌ها کمک کند، بلکه به تسهیل ارتباطات و ایجاد اجماع در مورد موضوعات مورد علاقه دوجانبه کمک کند.