بازگشت صدر با شکل و شمایل جدید سیاسی؛ دلایل و نشانه‌ها

اگرچه صدر از بعد از انتخابات سال 2021 گوشه عزلت و کناره‌گیری از سیاست را انتخاب کرده است اما واقعیت آن است که هرچقدر هم که مدت زمان فاصله‌گیری صدر از دنیای سیاست طولانی‌تر شود باز هم نگاه‌ها و توجهات از فعالیت‌هایش برداشته نمی‌شود. او مرد پیشبینی‌ناپذیر تحولات سیاسی عراق است و سابقه عملکردش نیز نشان می‌دهد که همواره به دنبال مناسب‌ترین فرصت برای غافلگیر کردن همگان است. اینبار هم برخی تحرکات توجه‌برانگیز صدر موجب شده تا رسانه‌ها بار دیگر شائبه احتمال بازگشت او به صحنه سیاسی را مطرح کنند.

جلسه‌ای نادر

نشانه‌های وجود دارد که بازگشت قریب الوقوع صدر به عرصه سیاسی عراق را تقویت می‌کند.

اولین و مهمترین نشانه به رسانه‌ای شدن جلسه خصوصی رهبر جریان صدر با آیت الله سیستانی مرجع بزرگ شیعیان عراق در ماه مارس گذشته بازمی‌گردد که هم به لحاظ نمادین و هم از حیث تفسیر معنا و مفهوم این دیدار از سوی چهره‌های نزدیک به مقتدی صدر، احتمال انگیزه‌های بهره برداری سیاسی قوت می‌گیرد.

شش منبع از جنبش صدری به رسانه‌ها گفته‌اند که این ملاقات در 18 مارس با آیت الله السیستانی صورت گرفته و از آنجا که این مرجع عالی قدربه ندرت  مستقیمابا صحنه  سیاسی در گیر می شود و معمولاً با سیاستمداران ملاقات نمی کند، پذیرفتن صدر به معنای "حمایت ضمنی" تعبیر می‌شود.

حتی رسانه‌های نزدیک به صدر از قول یکی از روحانیون دفتر آیت الله سیستانی اعلام کرده‌اند که در این دیدار صدر درباره بازگشت احتمالی به زندگی سیاسی و پارلمان صحبت کرد و از این نشست مهم با "نتیجه مثبت" بیرون آمد.

حتی اگر از نشانه‌شناسی دیدار صدر و آیت الله سیستانی بگذریم، مطمئناً دیدار با آیت‌الله سیستانی دستاورد مهمی در حل مشکلات احتمالی صدر برای بازگشت به عرصه سیاسی خواهد بود. اندکی پیش از آخرین خداحافظی صدر با دنیای سیاست مقتدی با چالش بزرگی مواجه شد و آن بیانیه تند استاد سابق او و مرجع تقلید دیگر شیعیان عراق یعنی آیت الله سید کاظم حائری بود که وجاهت علمی و فقهی رهبر جریان صدر را مورد انتقاد قرار داد. این بیانیه موضوعی نبود که مقتدی به سادگی بتواند از کنار آن بگذرد و به هر ترتیب ادعای داشتن تأییدیه یک مرجع تقلید بزرگ دیگر برای هرگونه بازگشت به عرصه سیاسی و اجتماعی عراق پیش نیازی است که صدر خود را به آن نیازمند می‌بیند.

از بعدی دیگر چند روز پس از این نشست، مقتدی صدر از نمایندگان ائتلاف سائرون که در سال 2021 از پارلمان استعفا دادند، خواست تا دوباره جمع شوند و با پایگاه سیاسی جنبش ارتباط برقرار کنند که این موضوع نیز خیز بلند صدر برای ورود پرقدرت به عرصه سیاسی را نوید می‎دهد.

در این میان به نوشته رسانه‌های عراقی به نقل از منابع نزدیک به صدر، او تصمیم گرفته تا نام تشکیلات سیاسی خود را به «جنبش ملی شیعیان» تغییر دهد، که می‌تواند در راستای تلاش جدید برای تقویت پایگاه اجتماعی خود در میان شیعیان و همچنین بازتعریف سیاسی و ایدئولوژیک این جریان مبتنی بر واقعیت‌های جدید عرصه سیاسی و اجتماعی عراق باشد.

بسیج سیاسی توده‌ها شگرد و مهارتی است که شاید صدر را در مقایسه با دیگر رهبران سیاسی عراقی متمایز می‌کند. او همواره نقش خود را در پس زمینه رویدادهای عامه پسند سیاسی (پوپولیستی) حفظ کرده است و اخیراً نیز موضعگیری‌های گسترده او درباره بحث پارلمانی تعطیل اعلام شدن یا نشدن عید غدیر خم در تقویم رسمی عراق نام او را بر زبان‌ها انداخت. جایی که به نظر می‌رسد او فرصتی مساعد را برای تقویت پایگاه اجتماعی خود در میان شیعیان تشخیص داده بود.

سابقه قهر و آشتی‌های صدر با سیاست

داستان قهر و آشتی‌های صدر با دنیای سیاست همان علتی است که رفتارهای حاشیه‌ای او را به جنجال سیاسی و رسانه‌ای تبدیل می‌کند.

او تاکنون چندین بار طی سال‌های گذشته بازنشستگی خود را از کار سیاسی اعلام کرده بود و پس از مدتی دوباره به گود سیاست بازگشت. از جمله در سال 2013 که به دلیل اختلاف با جریانات متحد در کابینه نوری مالکی، بازنشستگی خود را اعلام کرد و تنها یک ماه بعد از این تصمیم عقب‌نشینی کرد.

الصدر در آن برهه تغییر موضع خود را اینگونه توجیه کرد: «اگرچه در حال حاضر تمایل به بازنشستگی و انزوای خود از جامعه دارم، اما نتوانستم در مقابل این جمعیت خوب و مؤمنی که قیام می کنند سکوت کنم».

یک سال بعد، مشخصاً در اواسط فوریه 2014، او دوباره کناره گیری خود را از کار سیاسی، انحلال جنبش، و بستن دفاتر سیاسی آن، به استثنای برخی از نهادهای داوطلبانه و رسانه ای، اعلام کرد.

این بازنشستگی نیز دیری نپایید، زیرا جنبش تحت مدیریت او در انتخابات پارلمانی همان سال شرکت کرد و 34 کرسی را به نام "بلوک خلق آزاد" به دست آورد.

در سال 2016، هواداران الصدر پس از رای نیاوردن طرح اصلاح نظام سهمیه بندی سیاسی، به ساختمان پارلمان یورش بردند.

صدر قبل از انتخابات پارلمانی 2018 مجدداً خود را مدعی اول انتخابات معرفی کرد و با مستقلین، کمونیست‌ها و سکولارها ائتلاف کرد، اما در اکتبر همان سال مجدداً قصد خود را برای کناره‌گیری از زندگی سیاسی اعلام نمود و متعهد شد که هیچ نامزدی را برای گرفتن پست وزارتی در کابینه معرفی نمی کند.

در دسامبر 2019، دفتر مقتدی صدر اعلام کرد که او «دستور بسته شدن تمامی مؤسسات وابسته به جریان صدر را برای یک سال کامل» به استثنای زیارتگاه‌های پدر، دو برادر و دفتر خصوصی وی، صادر کرده است.

این اقدامات حتی با بسته شدن صفحات محمد صالح العراقی معروف به «وزیر صدر» در توییتر و فیسبوک همراه شد.

اما جنبش صدر بار دیگر بازگشت و در انتخابات سراسری سال 2021 شرکت کرد که در آن بیشترین تعداد کرسی‌های پارلمان را به دست آورد. 

مقتدی پخته‌تر شده است؟

مردم و سیاستمداران عراقی معمولاً مقتدی صدر را به جنجال‌آفرینی‌ها و سازش‌ناپذیری و بر هم زدن قواعد متداول بازی سیاسی می‌شناسند که مطمئناً همین موضوع بسیاری، بویژه در دولت مستقر، را از هم اکنون در سردرگمی ناشی از بازگشت رفتارهای پیشبینی‌ناپذیر صدر فرو برده است.

به هر ترتیب او خود را "قهرمان ضعیفان" معرفی کرده و حداقل در شهرک صدر بغداد و شهر نجف، پایگاه مردمی قابل ملاحظه ای نیز دارد.

اگرچه سخن گفتن درباره پیشبینی رفتارهای صدر با سبقه سیاسی و جنبه‌های شخصیتی او همخوانی چندانی ندارد اما نگاهی به وضعیت معادلات کنونی عراق و منطقه نشان می‌دهد که شرایط با زمانی که او اعلام بازنشستگی خود را اعلام کرد تفاوت‌های قابل ملاحظه‌ای یافته است. اولاً دولت سودانی با همه گیر و گرفت‌های سیاسی اوایل شکل‌گیری کابینه توانسته با یک ثبات نسبی سیاسی به کار خود ادامه دهد و وضعیت تقریباً باثبات کابینه تحولات سیاسی و اقتصادی عراق را نیز با ثبات پیش برده است و همین موضوع سبب شده تا شکاف عمده‌ای در دولت ائتلاف بوجود نیاید (حتی میان کردها و دولت مرکزی با وجود تداوم اختلافات در پرونده‌های بودجه و نفت) و وعده انتخابات زودهنگام نیز که جریان صدر به آن چشم دوخته بود مسکوت باقی بماند.

همچنین دولت السودانی در عرصه مقابله با فساد و تأمین نیازمندی‌های رفاهی و زیرساختی همانند آب و برق عملکرد قابل قبولی از خود نشان داده و عرصه فضاسازی سیاسی علیه عملکرد دولت چندان مهیا نیست.

شرایط منطقه‌ای نیز پس از عملیات طوفان الاقصی به بالا رفتن قدرت و محبوبیت مقاومت در سطح منطقه‌ای انجامیده و محور مقاومت نشان داد که یک تنه در برابر توطئه‌های بی‌ثبات ساز آمریکا و رژیم صهیونیستی ایستاده است و طبیعتاً افکار عمومی عراقی‌ها در این شرایط هرگونه بی ثباتی سیاسی را مضر برای منافع ملی کشورشان و در راستای منافع رژیم صهیونیستی و آمریکا می‌بینند.

با توجه به این مولفه‌ها یک سیاستمدار برجسته صدر نیز در گفتگو با پایگاه رسانه‌ای الشرق گفت که این جنبش ممکن است به دنبال اتحاد با برخی از جناح های شیعه حاکم، مانند نخست وزیر محمد شیعه السودانی، که بسیار محبوب است، باشد.

این سیاستمدار صدری تصریح کرد: در چارچوب آن جناح هایی وجود دارد که ما با آنها روابط طولانی مدت داریم و می توانیم قبل یا بعد از انتخابات با آنها ائتلاف کنیم.