ایران شاهراه تحارت ریلی افغانستان

خطوط راه‌آهن به دلیل مزایای نسبی که نسبت به دیگر سیستم‌های حمل و نقل از جمله دریایی، هوایی و زمینی دارد، نقش قابل توجهی در ترانزیت کالا و مسافر در سطح بین المللی به خود اختصاص داده است و از جمله زیرساخت‌های اساسی مورد توجه دولت‌ها می‌باشد. راه آهن نه تنها تأثیرات سریع و قابل توجهی بر ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک کشورها دارد، بلکه الگوی تجاری خود را به حوزه‌های سیاست و دیپلماسی بین‌المللی نیز گسترش می‌دهد و کشورهایی که از شبکه ریلی  بزرگتر و پیشرفته‌تری برخوردار باشند، نقش‌آفرینی فعال‌تری در تجارت جهانی به خود اختصاص خواهند داد.

افغانستان تحت حکومت طالبان نیز که در دو سال گذشته، تعامل تجاری چندانی با دنیای بیرون نداشته است، اکنون برای رها شدن از حصار جغرافیایی به استفاده از کریدورهای ریلی منطقه چشم دوخته است.

در این رابطه، اداره راه آهن افغانستان روز جمعه اعلام کرد نخستین قطار تجاری افغانستان از طریق ایستگاه راه‌آهن «روزنک»، ۱۱۰۰ تُن سنگ معدنی تالک را به ترکیه فرستاد. در مراسم ویژه‌ای که به همین مناسبت برگزار شده بود، محمد نسیم محمدی، رئیس راه‌آهن طالبان در هرات گفت:در ابتدا سطح حمل و نقل کالاهای تجاری از طریق راه‌آهن «روزنک» به صورت روزانه یک خط خواهد بود و با درنظرداشت حجم کالاهای تجارتی‌، سطح آن روزانه به دو ردیف افزایش می‌یابد. این اداره افزود:این صادرات شامل سنگ معدنی تالک بوده که به شهر مرسین ترکیه صادر شده است.

این نخستین محموله «تالک» افغانستان است که از طریق ایران راهی ترکیه و اروپا شده است.

احمد سعید صدیقی، معاون اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری هرات در خصوص مزایای افتتاح خط ریلی جدید افغانستان گفت: ایجاد خط ریلی روزنک می‌تواند جایگزین مناسبی برای حمل و نقل زمینی و همچنین جابجایی مسافران باشد. این امر سهولت قابل توجهی را در تجارت افغانستان و همچنین در صادرات افغانستان ایجاد خواهد کرد.

ارسال اولین محموله تجاری ریلی افغانستان از طریق خط‌آهن هرات- خواف و از مسیر ایران با استقبال مقامات مسئول جمهوری اسلامی نیز مواجه شد و در این رابطه طاهر افشار نماینده اداره راه آهن ایران  گفت:«این تراز تجاری بیشتر به نفع افغانستان است. حجم صادراتی که می‌تواند از افغانستان به سمت ایران یا کشورهای اروپایی حرکت کند، بیش از آنچه قبلاً از طریق مرزهای جاده‌ای انجام می‌شد، خواهد بود». پودر تالک، از مواد اولیه لوازم آرایشی که پودر مانند هستند مانند سایه چشم، پنکیک، رژگونه استفاده می‌شود.

اهمیت راه‌آهن خواف- هرات در تجارت دوجانبه و منطقه ای

بالاخره پس از سالها انتظار مسیر خواف-هرات نقش خود را در تعاملات تجاری نشان داد و صادرات اخیر از افغانستان به ترکیه هم مقدمه‌ای برای آغاز بکار این مسیر ریلی بود.

طرح راهبردی راه‌آهن خواف در شرق ایران به هرات در غرب افغانستان، قطعه‌ای مهم از جورچین ارتباطی میان کشورهای منطقه است که اجرای آن از سال ۱۳۸۶ کلید خورد تا مسیر ریلی خواف واقع در ۲۶۷ کیلومتری جنوب شرقی مشهد را در قالب خط آهنی به طول حدود ۲۲۰ کیلومتر به شهر هرات در شمال غرب افغانستان پیوند دهد.

طول این راه آهن 220 کیلومتر است و در جولای 2023 افتتاح شد. در ماه‌های اخیر تمامی بخش‌های این راه‌آهن بازسازی شده و قرار است در آینده قطارهای حامل کالاهای صادراتی و وارداتی به طور منظم روزانه در این مسیر تردد کنند.

افغانستان به دلیل قرار گرفتن در شاهراه آسیای مرکزی و جنوب شرق آسیا سعی دارد با استفاده از کریدورهای زمینی و توسعه روابط با کشورهای دیگر، از انزوای بین‌المللی خارج شود. کشورهای منطقه از جمله ایران هم تلاش زیادی کرده‌اند تا بتوانند با افزایش همکاری با حکومت طالبان به پیشبرد منافع اقتصادی و امنیتی مشترک کمک کرده و ادغام بیشتر این کشور در فرآیند همکاری‌های منطقه ای را تسهیل و تسریع کنند. از منظر دولت‌های منطقه، انزوای افغانستان به دلیل بحران اقتصادی و ناامنی می‌تواند برای همسایگان تهدیدات بی‌شماری را ایجاد کند و یکی از موثرترین راه‌های پیشگری و مقابله با این تهدیدات، تقویت زیرساخت‌های اقتصادی و رفاه و توسعه یافتگی افغانستان است.

از آنجا که کریدورهای ترانزیتی ایران در سالهای اخیر جایگاه مهمی در حمل و نقل بین شرق و غرب پیدا کرده‌اند، افغانستان هم می‌تواند از این مسیرهای ریلی برای صادرات کالاهای خود به سایر کشورها استفاده کند.

هرچند جامعه بین‌المللی به لحاظ سیاسی دولت موقت طالبان را به رسمیت نشناخته، اما کابل امیدوار است که بتواند با نقش آفرینی در کریدورهای ارتباطی بویژه ریلی، تجارت خارجی خود را گسترش داده و از مزایای اقتصادی ترانزیت کالا برخوردار شود. با تکمیل خط مواصلاتی خواف- هرات، هزینه‌های صادرات کالا بین دو کشور کاهش یافته و همچنین کالاهای بازرگانی در زمان کوتاه از ایران به افغانستان و بالعکس می‌رسد. انتظار می‌رود پس از تکمیل این مسیر مواصلاتی، سالانه سه میلیون تن کالا و ۲۰۰ هزار مسافر از این طریق جابه‌جا و از حجم ترافیک کامیون در مرزهای دو کشور و هزینه‌های ترانزیت جاده‌ای کاسته شود.

تاکنون مبادلات زمینی بین ایران و افغانستان از طریق جاده‌ای انجام می‌شد ولی با افتتاح این خطوط ریلی، انحصار حمل کالا از مسیرهای جاده‌ای شکسته می‌شود، و همچنین امنیت مبادلات تجاری هم افزایش خواهد یافت.

به اعتقاد برخی کارشناسان، افغانستان احداث راه‌آهن خواف-هرات را به عنوان طرحی جهت تحقق رویاهای خود برای مبدل شدن به چهار راه ترانزیت و توسعه پایدار می‌داند که در کنار آن ایران به عنوان عامل اصلی تحقق رویای دیرینه افغانستان حالا می‌تواند شرق کشور را برای اتصال ریلی به معادن و منابع صادراتی خود متحول کند.

طرح راه‌آهن خواف-هرات نه تنها موجب اتصال ریلی ایران و افغانستان شده بلکه تکمیل کننده مسیر دوهزار کیلومتری در کریدور ریلی شرق به غرب جهان از چین، ازبکستان، افغانستان، ایران، ترکیه و اروپا است و در صورت تکمیل این حلقه مفقوده ریلی تعاملات بین شرق و غرب رونق خواهد گرفت. بنابراین، كشورهایی که در طول مسیر كریدور شرق به غرب با محوریت خواف-هرات قرار دارند علاوه بر دسترسی مناسبتر ریلی به دیگر كشورها، از منافع ترانزیت كالا هم بهره‌مند می‌شوند و این مسئله باعث تسهیل روابط اقتصادی و افزایش مبادلات بازرگانی بین كشورها می‌گردد و در این میان ایران به دلیل قرار گرفتن در این مسیر ژئوپلتیکی، به عنوان پل ارتباطی از چین تا اروپا خواهد بود.

از سوی دیگر، کریدور شمال و جنوب برای افغانستان که از محصوریت‌های جغرافیایی رنج می‌برد اهمیت دوچندانی دارد. افغانستان با توجه به اهمیت ژئوپلتیکی که دارد در دهه‌های اخیر صحنه رقابتهای سیاسی و ژئوپلتیکی بین قدرتهای منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است و اتصال این کشور به دریای عمان و خلیج فارس از طریق ایران، اهمیت و جایگاه این کشور را ارتقا خواهد داد. افغانستان که به دلیل محصور بودن در خشکی همواره در رویای دسترسی به آبهای آزاد بوده است، در صورتی که کریدور شمال و جنوب ایران تکمیل شود، این فرصت برای افغانها فراهم می‌شود تا از مسیر چابهار رشد اقتصادی خود را توسعه دهند.

گسترش مبادلات ترانزیتی بین ایران و افغانستان تکمیل کننده مسیر هند تا آسیای مرکزی است و با توجه به اینکه افغانستان صدها کیلومتر مرز مشترک با ایران دارد و در بین کشورهای همسایه بیشترین کالاها را به ایران صادر می‌کند، با اجرای کریدور شمال و جنوب، این مبادلات بیش از پیش توسعه خواهد یافت.

ایران بیش از سایر کشورها به کمک افغانستان آمده تا این کشور را به بازارهای منطقه و بین‌المللی وارد کند. حسن کاظمی قمی، سفیر ایران در افغانستان در گفتگو با الوقت درباره تلاشهای انجام شده بین ایران و افغانستان در زمینه تجاری گفت:«سیاست کشور ما امروز بر این است که همکاری‌ها توسعه پیدا کند و دامنه همکاری‌ها فقط به تجارت محدود نشود و به حوزه اقتصاد ، جذب سرمایه، سرمایه گذاری مشترک، روان سازی فعالیتهای اقتصادی در مرز دو کشور، توسعه همکاری‌های تجاری اقتصای بین استان‌های مرزی دو کشور و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های زیرساختی گسترش یابد». به گفته قمی، کارشناسان فنی در حال مطالعه هستند تا بتوانند راه‌آهن افغانستان را به بندر چابهار متصل کنند و با امضای سند همکاری در آینده روند تجارت بین دو کشور افزایش خواهد یافت.

کمک صادرات ریلی به حل مشکلات اقتصادی افغانستان

دولت موقت طالبان پس از سه سال به این ارزیابی رسیده که برای برون رفت از بحران اقتصادی افغانستان، روابط خارجی خود را توسعه دهد تا بتواند بخشی از مشکلات داخلی را حل کند. بر اساس گزارش سازمان ملل و دیگر نهادهای حقوق بشری، 90 درصد مردم افغانستان به دلیل کمبود مواد غذایی، در وضعیت اسفباری زندگی می‌کنند و از سوء تغذیه رنج می‌برند که این کشور را نیازمند ارسال کمک‌های جهانی کرده است. افغانستان ذخایر زیرزمینی و معادن زیادی دارد که با سرمایه‌گذاری خارجی در این بخش می‌تواند درآمدهای زیادی را کسب کند ولی تاکنون به دلیل عدم موافقت با شروط جامعه بین‌الملل برای تشکیل دولت فراگیر، هیچ کشوری حاضر نشده تا دولت موقت را به رسمیت بشناسد و همین مسئله مانع بزرگی برای بهره‌برداری از منابع افغانستان است.

با توجه به اینکه آمریکا بیش از 7 میلیارد دلار از دارایی‌های افغانستان را در بانکهای غربی بلوکه کرده و افق روشنی هم برای به رسمیت شناختن دولت موقت از سوی غربیها دیده نمی‌شود، لذا رهبران طالبان تلاش می‌کنند با کمک همسایگان و کسب درآمدهای ارزی مرهمی بر زخم‌های مردم افغانستان بگذارند تا اندکی از آلام آنها کاسته شود.

در حال حاضر، بزرگترین نیازهای افغانستان کمبود مواد غذایی است که می‌تواند با استفاده از فروش منابع زیرزمینی در ازای دریافت کالاهای اساسی از همسایگان، از این وضعیت رهایی یابد. ایران و سایر همسایگان هم می‌توانند از طریق کریدورهای ریلی در کمترین زمان ممکن و با هزینه‌های اندک نیازهای افغان‌ها را تامین کنند.

اگرچه افغانستان از چند دهه پیش با جنگ داخلی دست و پنجه نرم می‌کند اما به لحاظ دارا بودن موقعیت مهم استراتژیکی، می‌تواند در تعاملات ترانزیتی بین کشورهای منطقه نقش مهمی بازی کند. چینی‌ها هم روی این مسیرهای ترانزینی حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند و آنرا بخشی از پروژه کلان «یک کمربند و یک جاده» خود می‌دانند به همین منظور سرمایه‌گذاری‌های زیادی را در این زمینه انجام داده‌اند و در صورت اطمینان از ثبات سیاسی و برقراری امنیت در افغانستان در مدت زمان کوتاهی می‌توانند این مسیرهای ریلی را توسعه دهند تا حمل‌و‌نقل کالا بین کشورهای منطقه با سهولت بیشتری انجام شود.