نگاه به غرب؛ یعنی منت کشی!

امروزه در حوزه سیاست بین الملل تصمیمات بر اساس منافع ملی کشور‌ها گرفته می‌شود و هیچ کشوری نمی‌تواند گرایش صفر تا صدی به حوزه‌های خاص داشته باشد. قدرت‌های غربی که خود را حاکم بر جهان می‌دانند، اغلب با طراحی یک سویه خود در جغرافیای هدف و هدایت رخداد‌ها برای خود فرصت سازی و منفعت آفرینی می‌کنند. اگر غرب آسیا، کانون جنگ، تنش و رقابت شده، به دلیل آن است که حاصل و نتیجه این طراحی‌ها برای غرب و بازیگران بزرگ و استکبار جهانی، تولید منفعت کند. چنین مباحثی در حالی مطرح می‌شود که نگاه غالب جریان مستقر به سمت غرب بوده است. جدا از انعقاد توافق نامه هسته‌ای موسوم به «برجام» با محوریت آمریکا و اروپا، تعهد دولت به اجرای کنوانسیون‌های بین المللی، دلیلی بر توجه به غرب به شمار می‌آید.
حتی در آمریکا برنامه‌ها و اقدامات بر اساس چرتکه منافع ملی طرح ریزی و اجرا می‌شود. بر این اساس در مقطعی اتحادیه اروپا متحد درجه یک آمریکا به شمار می‌رفت، ولی وقتی پای منافع در میان باشد، آمریکا حامی پروپاقرص برگزیت (خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا) می‌شود! چرا که پیشرفت و قدرتمند شدن اروپا سبب خواهد شد موازنه قدرت به ضرر آمریکا تغییر کند. بنابراین، صحبت از اتخاذ راهبرد بلندمدت با یک کشور در صحنه بین المللی خریدار ندارد، جز در موارد بسیار اندک. از همین رو دولتمردان جمهوری اسلامی ایران باید بر اساس منافع ملی خود با کشور‌ها رابطه برقرار کنند. رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیرشان با نخبگان علمی بر لزوم تحرک عملیاتی در دیپلماسی و چرخش به شرق تأکید داشتند: «ارتباط علمی با کشور‌هایی که در مسیرِ رشدِ جهشی قرار دارند، [یعنی]کشور‌های آسیا. عمدتاً نگاه باید طرف شرق باشد؛ نگاه طرف غرب و اروپا و مانند این‌ها برای ما جز معطّل کردن، جز دردسر، جز منّت کشیدن و کوچک شدن هیچ اثری ندارد. باید نگاهمان طرف شرق باشد؛ کشور‌هایی هستند که میتوانند به ما کمک کنند، میتوانیم با چهره‌ی برابر با آن‌ها مواجه بشویم، ما به آن‌ها کمک کنیم، آن‌ها هم به ما کمک کنند، تبادل علمی با آن‌ها داشته باشیم.»
چرا که اولاً بدعهدی غرب در موضوع توافق نامه برجام برخلاف عمل جمهوری اسلامی ایران به تعهداتش، گویای ناکارآمدی گرایش به غرب است. ثانیاً در مقطع فعلی، سیاست یکجانبه گرایی آمریکا سبب همگرایی بیشتر کشور‌های حوزه شرق شده است که نمونه موفق آن را می‌توان به همکاری دو کشور ایران و روسیه در بحران سوریه دید. از آنجا که اقتصاد ایران در طول ۴۰ سال گذشته از نبود یک مدل اقتصادی که با وضعیت محیطی کشور همخوانی داشته باشد دچار مشکلاتی شده است نگاه به شرق می‌تواند در این شرایط سودمند باشد.
باید در نظر داشت، موقعیت ژئوپلیتیک ایران، به گونه‌ای است که نگاه تک بعدی در سیاست خارجی جواب گو نخواهد بود. اتصال سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا از طریق ایران، ایجاب می‌کند که جمهوری اسلامی ایران بر اساس منافع خود با کل جهان ارتباط برقرار کند، نه اینکه در غرب به سه کشور اروپایی توجه کند و روی آن‌ها متمرکز شود و از ظرفیت‌های کشور‌های دیگر غافل بماند.