در دیوان بین المللی دادگستری

طرح شکایت ایران در دیوان بین المللی دادگستری و رای این دیوان که بر خلاف نظر آمریکا بود، یکی از اقداماتی بود که آمریکا را یک بار دیگر به انزوای تاریخی سوق داد.

۱. طرح دعوا علیه آمریکا اقدامی به جا؛ ثبت و پیگیری شکایت ایران در دیوان بین المللی دادگستری، اقدامی صحیح، به جا و شایسته بود، چرا که در حال حاضر دیوان تنها محفلی است که ایران می‌تواند شکایت خود را نسبت به تجاوز آشکار امریکا نسبت به اموال ایران در آن پی گیری کند. اگر چه بسیاری از مکانیسم‌های حقوقی بین المللی در شرایط فعلی، ناکارآمد و ناتوان ارزیابی می‌شوند، اما در شرایطی که بسیاری از نخبگان اجرایی و فکری در سراسر دنیا با سیاست‌های آمریکایی‌ها مخالف هستند و حتی در خود آمریکا نیز جنجال‌هایی با دولت کنونی آمریکا بر سر بسیاری از مسائل چالش بر انگیز وجود دارد، امکان صدور رایی همسو با منافع ایران در دیوان دور از واقعیت نیست و این موضوع حتی اگر به نتیجه هم نرسد، خود نشان دهنده دیپلماسی متناسب با ظرفیت و توان ایران خواهد بود.

۲. ناکام گذاردن سناریوی آمریکا؛ یکی دیگر از مسائلی که می‌توان پیرو این رای به آن اشاره کرد، این بود که قضات دیوان لاهه اعلام کردند صلاحیت رسیدگی به شکایت ایران از آمریکا به دلیل «نقض عهدنامه مودت» را دارند. آمریکایی‌ها بسیار تلاش کردند تا بتوانند قضات دیوان را متاثر از رای خود کرده و اینگونه وانمود کنند که دیوان صلاحیت بررسی به مورد ایران را ندارد. اما قضات دیوان بین المللی دادگستری بدون توجه به فشار‌های آمریکا و صرفا با رویکرد علمی خود به مسئله ورود کردند و تلاش کردند تا رایی را صادر کنند که با واقعیات، بیشترین نزدیکی را دارد؛ بنابراین عدم توان آمریکایی‌ها برای تحت تاثیر قرار دادن رای دیوان موضوعی بود که به خودی خود یک نقطه مثبت برای ایران محسوب می‌شود. استناد ایران برای طرح دعوا علیه آمریکا، عهدنامه مودتی بود که قبل از انقلاب بین ایران و آمریکا منعقد شده است. همچنین بر اساس مفاد پیمان مودت ایران و آمریکا، در صورتی که بین طرفین اختلاف نظری وجود داشته باشد و این مناقشه از طریق دیپلماتیک حل نشود، طرفین می‌توانند به دیوان لاهه مراجعه کنند. بر اساس چند بند پیمان، طرفین از اعمال محدودیت تجاری و مالی بر یکدیگر منع شده‌اند. بر این اساس، برخی از اقدامات ایالات متحده از جمله لغو مجوز مبادلات تجاری با ایران و اعمال محدودیت بر انتقال اقلام به ایران، می‌تواند در تناقض برخی از مفاد پیمان باشد. دیوان معتقد است که صلاحیت رسیدگی به این پرونده را داراست. تصمیم ایالات متحده برای خروج از توافق هسته‌ای و احیای بخشی از محدودیت‌ها از جمله لغو مجوز واردات از ایران و مبادلات مالی با این کشور، می‌تواند برخی از حقوق ایران در پیمان مودت را محدود کند. به طور کلی نگاه به مصوبات دیوان نشان می‌دهد که آمریکا از نظر دیوان ناقض حقوق بین الملل بوده و این ایران بوده است که به تمام تعهدات خود وفادار بوده است. این موضوع مساوی با اصول اولیه و اساسی انقلاب اسلامی یعنی وفای به عهد نیز بوده است و مطرح شدن این موضوع توسط بزرگترین دادگاه بین المللی، مصداقی برای پایبندی ایران به تمام اصول حقوق بین الملل و در مقابل قرار دادن آمریکا در موقعیتی بوده است که محق نبوده است.

۳. زیر سوال بردن تحریم‌های غیر قانونی آمریکا؛ صدور رای دیوان از طرف دیگر نیز حائز اهمیت بوده است و آن این است که تحریم‌های غیر قانونی و یک جانبه آمریکا علیه ایران را به چالش کشیده است. به همین دلیل وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، تصریح کرد که تصمیم دیوان لاهه نشانه بارز حقانیت ایران است. وزیر امور خارجه ایران در این خصوص گفت: دیوان بین المللی دادگستری دستور داد که آمریکا باید به تعهداتی که با تحریم مجدد مردم ایران پس از خروج از برجام آن‌ها را نقض کرده، متعهد بماند. یک شکست دیگر برای حکومت معتاد به تحریم آمریکا و پیروزی برای حاکمیت قانون. ضروری است جامعه بین المللی با یک جانبه گرایی مخرب آمریکا به صورت دست جمعی مقابله کند. رای دیوان حقانیت جمهوری اسلامی در مجامع بین المللی، مبنی بر اقدامات خلاف قانون آمریکا را یک بار دیگر به افکار عمومی دنیا مخابره کرد. بدون تردید آمریکایی‌ها اعتنایی به آرا دیوان نخواهند کرد، اما اگر تنها دستاورد رای موقت دیوان این باشد که به افکار عمومی دنیا اینگونه مخابره کند که رژیم آمریکا رژیمی نامعقول است، به نظر این رای توانسته است کمکی به این موضوع کرده باشد.

۴. آمریکا ناقض حقوق بشر؛ طبق قرار موقت دیوان بین المللی دادگستری، آمریکا نباید ممنوعیتی برای خدمات صنایع هوایی، دارو، غذا و کشاورزی رایجاد کند و باید مجوز‌های لازم را دراین‌باره صادر کند. رای دیوان، آمریکا را ملزم به مسئولیت بین المللی و احترام به حقوق بشر و حقوق بین المللی می‌کند، موضوعی که با توجه به سیاست‌های اخیر آمریکا که تلاش می‌کرد حکومت ایران را «غیر عادی» نشان دهد، بسیار اهمیت داشت. این رای موقت به آمریکا و افکار عمومی بین المللی این مسئله را مخابره کرد که حکومت ایران عادی و این آمریکایی‌ها هستند که شانه از مسئولیت‌های بین المللی خود خالی می‌کنند.