به رسم همسایگی/ نگاهی به همکاری‌های رو به توسعه ریاض و تهران

روابط ایران و عربستان پس از عادی شدن در اوایل امسال، اکنون مسیر توسعه خود را طی می‌کند. تازه ترین وجه افزایش همکاری میان ایران و عربستان را در اظهارنظر مجازی سفیر ایران در ریاض می‌تواند دید.  «علی رضا عنایتی»، سفیر ایران در عربستان در این باره در صفحه اجتماعی ایکس نوشت: «با امیر عبدالعزیز بن سعود بن نایف وزیر کشور عربستان ملاقات کردم. در این ملاقات بر روند رو به گسترش مناسبات دو کشور در حوزه های امنیتی و انتظامی از جمله ابعاد مختلف همکاری دوجانبه و فعال شدن کمیته های گارد مرزی، مبارزه با مواد مخدر و سایر کمیته‌های فرعی تاکید گردید.»

به طور کلی حوزه‌های روابط ایران و عربستان بخش‌های مختلفی را شامل می‌شود که هرکدام از این حوزه‌ها در جای خود قابل بررسی است. در این گزارشی نگاهی به پتانسیل‌های توسعه روابط ایران و عربستان در بخش‌های مختلف انداخته‌ایم.

امنیت، حرف اول

بدون تردید برای ایران و عربستان مسئله امنیت منطقه‌ای مهمترین حوزه همکاری برای هر دو طرف به شمار می‌رود. از زمان خروج یکباره و ناگهانی آمریکا از افغانستان، اعتماد شرکای عربی غرب بویژه عربستان نسبت به همکاری‌های استراتژیک با آمریکا کاهش یافته است. برای کشورهای عربی، آمریکا و دیگر شرکای غربی چندان قابل اتکا به شمار نمی‌رود و از این رو کشورهای عربی خلیج فارس بویژه عربستان از چند سال گذشته به سمت بلوک غیرغربی مانند چین و روسیه متمایل شده‌اند. همکاری نفتی عربستان با چین و همکاری نظامی و امنیتی با روسیه مهمترین وجه تغییر گرایش سعودی‌ها از مسیر غرب است. در این میان با گسترش روابط با چین و روسیه، سعودی‌ها به طور طبیعی به سمت گسترش روابط با ایران نیز متمایل شدند و عادی سازی روابط ریاض و تهران در اوایل امسال با میانجی‌گری پکن با توجه به همین شرایط صورت گرفت. از سوی دیگر، سعودی‌ها تلاش دارند تا با گسترش روابط امنیتی با تهران، این اطمینان خاطر را ایجاد کنند که دو کشور هیچ تهدیدی در برابر هم در میان تحولات منطقه نخواهند داشت.

مزیت اقتصادی روابط تهران-ریاض

گسترش روابط تهران-ریاض همچنین دارای مزیت‌های اقتصادی برای هر دو طرف نیز است. با توجه به شرایط آب‌وهوایی عربستان‌سعودی، مواد غذایی و تولیدات کشاورزی ایران در کنار فولاد از اصلی‌‌‌ترین گزینه‌‌‌هایی است که می‌‌‌تواند به توسعه روابط اقتصادی دو کشور کمک کند. در خصوص مسائل اقتصادی-تجاری یکی از زمینه های اصلی فرصت همکاری بین عربستان سعودی و ایران سرمایه گذاری در بخش انرژی ایران است. این امر ممکن است منجر به همکاری بیشتر ایران با سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) شود، زیرا کشورهای عضو این سازمان آگاه هستند که گاهی اوقات برای رسیدن به اجماع نیاز به مصالحه دارند. در این شرایط با توجه به ذخایر عظیم نفت و گاز، مهم‌ترین هدف ایران بازیابی جایگاهش در اوپک است زیرا سطح فعلی صادرات نفت مطابق با استانداردهای این کشور نیست. با وجود چالش ها، هر دو کشور دارای ذخایر نفت-گاز قابل توجهی هستند و می توانند از سرمایه گذاری مشترک و مشارکت بهره مند شوند. ضمن اینکه افزایش سرمایه گذاری در حوزه بالادستی صنعت نفت ایران – از جمله اکتشاف، توسعه و بهره برداری از میادین نفت و گاز – از آنجایی که میانگین سن زیرساخت های نفتی ایران بالاست و میادین اصلی نفتی وارد نیمه دوم عمر اقتصادی خود می شوند، حائز اهمیت است. البته در صورت ادامه تحریم های ایران، عربستان سعودی ممکن است به خرید برخی از محصولات پتروشیمی ایران علاقه مند شود به طوری که محصولات اولیه پتروشیمی را از آنجا خریداری کرده و به محصولات نهایی تبدیل کرده و در بازار بفروشد و درآمد حاصل از چنین فروش هایی می تواند برخی از پرداخت های معوقه فوری ایران را پوشش دهد. به هر حال قیمت بالای نفت به پادشاهی سعودی اجازه می دهد تا برنامه های توسعه اقتصادی خود را پیش ببرد.

کریدورهای بین‌المللی

در زمان حاضر عربستان سعودی به‌تنهایی حدود ۱.۶ میلیارد دلار با روسیه تجارت دارد که مسیر ایران یکی از مطلوب‌ترین مسیرها برای عبور این کالاهاست، همچنین دو کشور می‌توانند نقش هاب ترانزیتی برای کشورهای منطقه ایفا کنند و این همکاری‌های لجستیکی را افزایش دهند. عبور محموله اخیر ترانزیتی بین روسیه و عربستان از مسیر ایران، نمونه‌ای از این همکاری ترانزیتی به حساب می‌آید. محموله کانتینری ذکرشده با ورود از مرز اینچه‌برون و با استفاده از حمل‌ونقل ریلی به بندرعباس رسید و در ادامه با استفاده از حمل‌ونقل دریایی به عربستان ارسال شد. این اقدام می‌تواند نمونه‌ای موفق از همکاری ترانزیتی مشترک بین ایران و عربستان  به حساب آید.

حج و زیارت، محور همکاری

با وجود آن که امنیت و اقتصاد، دو حوزه مهم از نتایج همکاری‌های ایران و عربستان به شمار می‌‎رود، اما حج و زیارت محور اصلی تداوم روابط ایران و عربستان است.  روز گذشته رییس سازمان حج و زیارت و سفیر عربستان سعودی در ایران درباره ازسرگیری اعزام زائران ایرانی به عمره و همچنین تسهیل سفر حج، رایزنی و مذاکره کردند و توافق نامه‌هایی نیز امضا کردند. حتی در زمان قطع رابطه ایران و عربستان نیز، دیپلماسی حج تنها کانال مطلوب دیپلماسی و مذاکره میان ایران و عربستان به‌منظور حل تنش‌های دو کشور بوده است و اکنون در دوره گسترش روابط، همکاری‌های در حوزه حج و گردشگری نیز افزایش یافته و ایران نیز به طور متقابل فرصت برای سفر زائران و گردشگران سعودی به شهرهای مختلف ایران را فراهم کرده است.