تدوین راهبرد کریدوری برای شانگهای؛ عبور ایران از مزیت نسبی به مزیت مطلق ترانزیتی

به رغم تلاشهای غرب برای انزوای ایران در جهان، اما این کشور روز به روز نه تنها خود را به عنوان یک بازیگر تاثیرگذار منطقه‌ای و بین‌المللی در سطوح سیاسی و استراتژیک مطرح می‌کند، بلکه به دلیل موقعیت ژئواستراتژیک متمایز و برخورداری از کریدورهای زمینی و دریایی، در بین اعضای سازمان همکاری شانگهای به عنوان بازوی اقتصادی قدرتهای شرقی به کشوری محوری تبدیل شده است.

در ادامه همکاری بین اعضای سازمان شانگهای، بیست و دومین نشست نخست وزیران کشور‌های عضو شانگهای روز پنجشنبه در بیشکک، پایتخت قرقیزستان برگزار ‌شد که نخستین نشست رسمی این سازمان است که ایران پس از تکمیل فرایند عضویت در آن به عنوان عضو اصلی حضور داشت. در این اجلاس پیرامون مسائل مختلف از جمله مسائل اقتصادی و تجاری و همکاری‌های چند جانبه بحث و گفتگو شد. پس از پایان این نشست چندین سند همکاری بین کشورهای عضو سازمان شانگهای به امضاء برسد.

محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور که به نمایندگی از ایران در این نشست شرکت کرده بود، به ایراد سخنرانی پرداخت. مخبر در سخنرانی خود فرصت‌های لجستیکی و ترانزیتی ایران را کم نظیر توصیف کرد و گفت:«بر همین اساس، ایران آمادگی ایجاد یک کریدور ترانزیتی فراگیر جهت اتصال کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای را دارد و در این زمینه، گام‌های مهمی را در قالب کریدور شمال-جنوب برداشته که با تحقق کامل آن دسترسی‌های تجاری و اقتصادی از حوزه جنوب و شرق آسیا به کشورهای حوزه آسیای مرکزی، قفقاز، روسیه، دریای سیاه و اروپا تسهیل خواهد شد».

مخبر همچنین ظرفیت‌های کم‌نظیر ایران را در منابع طبیعی، نیروی انسانی متخصص، ظرفیت‌های صنعتی، معدنی، ترانزیتی، انرژی و فناوری برشمرد و افزود:«هرگونه سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌ها و فرصت‌های اقتصادی ایران، کنشی هوشمندانه خواهد بود».    

وی با بیان اینکه نظام بین‌الملل در حال عبور از یک نظم سنتی و یکجانبه‌گرا به یک نظم جدید مبتنی بر چندجانبه گرایی با نقش‌آفرینی همه کشورها و بازیگران جدید است، خاطرنشان کرد:«جمهوری اسلامی ایران با عنایت به اهداف سیاست خارجی خود در جهت کمک به پی‌ریزی یک نظام بین‌المللی عادلانه و مبتنی بر مشارکت جمعی، حضور فعال در ترتیبات چندجانبه از جمله سازمان همکاری شانگهای، بریکس، سازمان همکاری اقتصادی اکو و کشورهای حاشیه دریای خزر را با جدیت در دستور کار قرار داده است».

معاون اول رئیس جمهور اهم محورهای مورد نظر برای نقش‌آفرینی در نظم نوین جهانی جهت همکاری با کشورهای عضو سازمان شانگهای را تشریح کرد و اظهار داشت:«برای شکل‌دهی به یک نظام اقتصادی عادلانه بین‌المللی، باید تجارت با ارزهای ملی و یا ارز مشترک به‌طور جدی در دستور کار قرار گیرد و جهت ایجاد یک الگوی توسعه اقتصادی متعادل، هماهنگ و فراگیر با همکاری برد-برد باید به دنبال گسترش استفاده از ارزهای ملی به ویژه ارزهای مبتنی بر فناوری‌های نوین در بین کشورهای عضو باشیم.

مخبر در بخش اصلی سخنرانی خود ۱۳ پیشنهاد در ۶ محور کریدورها، اقتصاد، فناوری‌های نوظهور، امنیت غذایی، محیط‌ زیست و تغییر اقلیم، امنیت انرژی، امنیت منطقه‌ای، مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی ارائه داد که با استقبال کشورهای عضو و ناظر روبرو شد.

جواد اوجی وزیر نفت ایران هم که مخبر را در این سفر همراهی می‌کرد، گفت:«دستور کار وزارت متبوعش در این سفر آماده سازی زمینه برای عرضه پتروشیمی و سایر محصولات به اعضای سازمان همکاری شانگهای است».

سازمان شانگهای متشکل از قدرت‌های نوظهور شرقی به رهبری چین و روسیه است که در نظم نوین جهان چند قطبی نقش محوری در تجارت بین‌الملل ایفا خواهد کرد. حجم اقتصاد سازمان شانگهای حدود 20 تریلیون دلار است و نیمی از جمعیت جهان را شامل می‌شود و آنچه که آنرا متمایز می‌کند وجود یکپارچگی اقتصادی و جغرافیایی در بین اعضای آن است، زیرا بزرگترین تولیدکنندگان نفت و گاز مانند روسیه و ایران و مصرف کنندگان بزرگی مانند چین و هند در آن حضور دارند.

چین به‌ عنوان بخشی از تلاش‌های خود برای ایجاد یک سیستم اقتصادی جهانی چندقطبی جدید و کاهش کنترل دلار بر سیستم مالی، به دنبال جذب تعداد بیشتری از کشورهای فعال اقتصادی برای عضویت در این سازمان است تا وزن اقتصادی این سازمان را ارتقا دهد.

راهبرد کریدوری تهران برای کسب سود بیشتر از شانگهای

از آنجا که سازمان شانگهای در دو سال گذشته مسئله توسعه روابط تجاری بین اعضا را در اولویت قرار داده است، لذا با توجه به عبور بیش از 5 کریدور بین‌المللی از خاک ایران، این کشور در توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری به سازمان همکاری شانگهای کمک شایانی خواهد کرد.

چون روابط تجاری در چارچوب سازمان شانگهای تحت الشعاع پروژه کلان چین تحت عنوان «یک کمربند و یک جاده» قرار گرفته است، ایران می‌تواند در اتصال کریدورهای اروپایی به چین نقش مهمی بازی کند. در صورتی که ایران بتواند مسیرهای ترانزیتی و ناوگان ریلی را توسعه دهد، بدون شک چین و دیگر کشورهای منطقه نیز ایران را در اولویت طرحهای خود قرار خواهند داد.

چینی ها در یک دهه گذشته تلاش کرده‌اند تا جاده ابریشم قدیم را با اضافه کردن مسیرهای جدیدی احیا کنند و جنگ اوکراین و بسته شدن مسیر روسیه به سوی کالاهای چینی، مسیرهای ترانزیتی ایران بیش از پیش در دستور کار قرار گرفته‌اند که می‌توانند در کمترین زمان و امنیت بالا این کالاها را به مقصد انتقال دهند.

برای اینکه ایران به یک حلقه ارتباطی حیاتی بین آسیا و اروپا تبدیل شود، دولت سیزدهم تمام خطوط حمل و نقلی را که از خاک ایران می‌گذرد، فعال کرده که ایران را قادر ساخت بخش بزرگی از تجارت جهانی را به سمت خود جذب کند. سفر مقامات ارشد کشورهای آسیای مرکزی و روسیه، و هیئتهای اقتصادی از چین به تهران در یکسال گذشته همگی گواه این است که تهران در ارتباط بین کشورهای عضو شانگهای با جهان خارج نقش کلیدی خواهد داشت.

ایران دارای موقعیت جغرافیایی منحصر به فردی است که در چهارراه جهان قرار گرفته که آنرا به یک مرکز ارتباطی و ترانزیتی حیاتی در ترانزیت کالا تبدیل کرده است. کریدور شمال-جنوب و با توجه به نقشی که ایران در کوتاه کردن فواصل بین کشورهای منطقه از نظر مبادلات تجاری ایفا می‌کند، می‌تواند منافع اقتصادی زیادی به همراه داشته باشد. از آنجا که مرزهای روسیه به اروپا بسته شده، مسیرهای ریلی ایران در اتصال کشورهای شرق آسیا به قاره اروپا و همچنین تسهیل تجارت بین چین و روسیه نقش محوری خواهند داشت.

ایران به کشورهای عضو اطمینان داده که مسیرهای ایمن، قابل اعتماد و پایدار در کریدور شمال-جنوب و در کنار تامین زیرساخت‌ها برای بندر چابهار فراهم می‌کنند. بندر چابهار، هند را به منطقه آسیای مرکزی، قفقاز و اروپا متصل می‌کند و از اینرو، توسعه و استفاده از ظرفیت و زیرساخت‌های این بندر می‌تواند تجارت را در منطقه تقویت کند. تهران همچنین مشتاق توسعه کریدور ایران، افغانستان و ازبکستان است که شهرهایی مانند مزار شریف و هرات را مستقیماً به بندر چابهار متصل می‌کند که در رونق تجارت بین کشورهای منطقه اهمیت به سزایی خواهد داشت.   

جمهوری‌های آسیای مرکزی هم روی مسیرهای ترانزیتی برای انتقال کالاهای خود به اقیانوس هند و خلیج فارس توجه ویژه‌ای دارند و در زمانی که مرزهای روسیه به اروپا بسته شده است، می‌توانند از این مسیر ترانزیتی برای صادرات کالاهای خود استفاده کنند. این کشورهای محصور در خشکی که از محذوریت سرزمینی رنج می‌برند و به آبهای آزاد راه ندارند، به همین خاطر قصد دارند از طریق ایران به این آرزوی دیرینه خود دست پیدا کنند.

همچنین کشورهای آسیای مرکزی که مثل روسیه مسیر اروپا را از دست رفته می‌بینند برای انتقال کالاهای خود به دیگر مناطق به مسیرهای جایگزین چشم دوخته‌اند و مهمترین این مسیرها ایران است که می‌تواند نقش مهمی در رسیدن این کشورها به اهدافشان ایفا کند.

انرژی ایران تقویت کننده شانگهای  

با توجه به جایگاه کشورهای عضو سازمان شانگهای در زمینه تولید و مصرف انرژی در جهان که آنها را به بزرگترین کشور جهان در این زمینه تبدیل می‌کند، مهمترین مزیت‌های تجاری ایران در حوزه انرژی هم مورد بررسی قرار خواهد گرفت. ایران چهارمین ذخایر نفتی و دومین ذخایر گازی جهان را در اختیار دارد و از آنجا که دولت سیزدهم هم دنبال تبدیل ایران به هاب انرژی در منطقه است، نیازمند تمهیدات اساسی است تا این هدف محقق شود. اگر ایران بتواند مسیرهای ترانزیتی خود را توسعه داده و کشورهای بیشتری را به این شبکه وارد کند، می‎تواند در آینده نبض انرژی در منطقه را به دست بگیرد و کشورهای عضو هم از این ذخایر گسترده جمهوری اسلامی می‌توانند منتفع شوند.

از سوی دیگر، اکثر کشورهای عضو سازمان شانگهای جزو ده شریک تجاری برتر ایران هستند و تجارت ایران با اعضای این سازمان حدود 40 درصد از تجارت خارجی آن با جهان را تشکیل می‌دهد که بستر و فرصتی را برای توسعه روابط اقتصادی با اعضای سازمان فراهم می‌کند.

به گزارش ایرنا، روح‌الله لطیفی سخنگوی کمیسیون ترویج خانه صنعت، معدن و تجارت ایران گفت:«ارزش مبادلات تجاری ایران و اعضای سازمان همکاری شانگهای در شش ماهه نخست سال جاری به 21 میلیارد و 730 میلیون دلار رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل 10 درصد رشد داشته است».

علاوه‌براین، عضویت ایران در سازمان شانگهای می‌تواند اهداف کلیدی امنیتی مندرج در ماده 1 منشور این سازمان یعنی «مقابله مشترک با سه شر تروریسم، تجزیه‌طلبی و افراط گرایی» را تقویت کند. ایران به دلیل تجربه موفق در مقابله با تروریسم می‌تواند نقش اساسی در برخورد با نگرانی‌های امنیتی افغانستان در رابطه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر ایفا کند.

برای ایران، ایجاد ثبات در افغانستان یا به حداقل رساندن اثرات سرریز تروریسم یا درگیری در این کشور یکی از اولویت‌های اصلی است و بنابراین، از طریق ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم سازمان شانگهای، ایران می‌تواند در تمرین‌های دوسالانه ضد تروریسم شرکت کرده و تلاش‌ها را با دیگر اعضا برای مبارزه با «سه شر» منطقه هماهنگ کند.

عضوت دائمی ایران در سازمان شانگهای و توسعه همکاریهای اقتصادی با کشورهای عضو آن، علاوه بر اینکه جایگاه ژئوپلتیکی ایران را در عرصه جهانی بالا خواهد برد، نقش آفرینی موثر آن در تجارت جهانی را نیز تقویت خواهد کرد. الحاق ایران به سازمان شانگهای علاوه بر خنثی کردن طرح‌های آمریکا و غرب با هدف انزوا و فشار بر تهران، افق‌های اقتصادی و تجاری گسترده‌تری را برای این کشور باز خواهد کرد. در سطح سیاسی و راهبردی، حضور رسمی تهران در کنار دیگر قدرت‌های شرقی مانند چین، روسیه و هند، اقتصاد ایران را تقویت می‌کند و از امتیاز دادن آن در مذاکرات هسته‌ای برای رفع فشار اقتصادی تحمیل شده بر آن جلوگیری می‌کند.