کابوس تونل‌های غزه در انتظار ارتش اسرائیل

با متمرکز شدن نیروها و ادوات سنگین نظامی ارتش صهیونیستی در اطراف مرزهای غزه احتمال شروع عملیات نظامی وعده داده شده از سوی سران تل‌آویو طی ساعات آینده افزایش یافته است. در همین حال طی۲۴ ساعت گذشته به موازات قطعی اعلام کردن این حمله «آفیخای ادرعی» سخنگوی ارتش رژیم صهیونیستی، جنگنده‌های این رژیم بار دیگر نوار غزه را آماج حملات هوایی خود قرار دادند.

در این میان با توجه مواضع سران نظامی و سیاسی حماس که خود را از هر جهت آماده رویارویی با چنین تقابلی عنوان می‌کنند تحلیلگران بر این اعتقادند که غزه با وجود استحکامات دفاعی، شبکه بسیار پیچیده تونل‌های زیرزمینی و فنون پارتیزانی رزم شهری با شبه‌نظامیان آموزش دیده گروه‌های مختلف مقاومت به عملیات نظامی خونین، طاقت فرسا و بسیار طولانی برای نظامیان صهیونیست تبدیل خواهد شد که همانند باتلاقی بزرگ رهایی از آن برای اسرائیل ساده نیست.

اگرچه نوار غزه در مجموع 363 کیلومتر مربع مساحت دارد، اما یک میدان نبرد شهری فوق العاده پیچیده است، از جمله خود  شهر غزه با 52 کیلومتر مربع وسعت که شامل حدود شصت ساختمان شش طبقه یا بیشتر است.

حماس پانزده سال را صرف تدارک یک «دفاع در عمق» گسترده کرد که علاوه بر استحکامات زمینی، زیرزمینی و هوایی، مجموعه‌ای گسترده از تونل های ارتباطی، سکوهای توپخانه، میادین مین و تله‌های انفجاری، موشک‌های ضد زره، ساختمان های انفجاری و ... را تعبیه نموده است تا بتواند پیشروی زمینی مقابل را کند و حداکثر تلفات انسانی را بر صهیونیست‌ها تحمیل کند.

در همین راستا دو کارشناس نظامی منطقه ای به رویترز گفتند که گردان های عزالدین قسام، شاخه نظامی جنبش حماس، در حال بسیج نیروها برای مقابله با تهاجم، کارگذاری مین های ضد تانک و عملیات کمین نیروها هستند.

اما در این میان مهمترین ابزار دفاعی و کارت برتری حماس در قبال تهاجم زمینی ارتش صهیونیستی، که اصلی‌ترین نگرانی سران نظامی و سیاسی اسرئیل را نیز شامل می‌شود، شبکه تونل‌های زیرزمینی مقاومت است که در سرتاسر غزه و حتی فراتر از آن گسترش یافته است وحماس علاوه بر نیروهای نظامی، توپ، مهمات، موشک و سایر تجهیزات جنگی را در این تونل ها مخفی می‌کند.

اهمیت این تونل‌ها به حدی است که دیوید ایگناتیوس، مقاله نویس هفته نامه واشنگتن پست، می‌گوید تحلیلگرانی که بر روی نقشه زمین نبرد "خونین" بین اسرائیل و مقاومت فلسطین کار می کنند، گاهی از "دو غزه" صحبت می‌کنند که یکی از آنها قابل مشاهده است زیرا بالای سطح زمین است و دیگری شهری زیرزمینی از تونل‌ها است. بر اساس این مقاله، حماس از این تونل‌ها - که در زیر خاک شنی به شکل کندوی عسل حفر شده‌اند، و مردم غزه آن را "مترو" می‌نامند - به عنوان رویکردی چندسطحی برای دفاع عمیق استفاده می‌کند.

تونل های نوار غزه یکی از عناصر اصلی استواری و توانمندسازی فلسطینیان در برابر محاصره و اشغال است. این شبکه مخفی زیرزمینی در طول سالهای متمادی حکمرانی حماس بر غزه گسترش یافته و وسیله ای حیاتی برای مقابله با محاصره تمام‌عیار و غیرانسانی منطقه از طریق حمل و نقل کالاها، تأمین سلاح و انجام عملیات نظامی و مقاومتی علیه نیروهای اسرائیلی به شمار می رود.

در این رابطه شائول شای، رئیس سابق بخش تاریخ ارتش اشغالگر اسرائیل در کتاب خود تحت عنوان «جنگ زیرزمینی و چالش‌های مهم برای نیروهای ما» به "معضل تونل" در غزه اشاره کرده و آن را به تجربه تاریخی در جنگ ویتنام و شکست نیروهای آمریکایی در مقابله با چالش تونل‌های سربازان ویتنامی در جنوب این کشور موسوم به «ویت کنگ» تشبیه می‌کند.

با این حال اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس در سال 2016 ، در سالی که اسرائیل عملیات تخریب گسترده تونل‌های غزه را شروع کردند، در مراسم تشییع تعدادی از «شهدای تدارکاتی» که در حفر تونل کار می‌کردند، خبر ترسناکتری از تجربه جنگ ویتنام را برای صهیونیست‌ها برملا کرد و اعلام نمود که مقاومت غزه «تونل‌هایی بزرگتر از تونل های ویتنامی ساخته است که در دانشگاه‌های نظامی تدریس می‌شود».

با توجه به این سخن رهبر حماس اگر که ویتنامی ها توانستند تونل هایی به طول حدود 270 کیلومتر حفر کنند، آیا این بدان معناست که تونل‌های حماس در غزه از 500 کیلومتر فراتر رفته است؟

تاریخچه تونل‌ها در غزه

تاریخچه تونل ها در نوار غزه به دهه 1990 باز می گردد، یعنی زمانی که برخی از خانواده های ساکن در امتداد مرز رفح با مصر شروع به حفر تونل های کوچک به منظور قاچاق سلاح های سبک و کالا می‌کردند. با وقوع انتفاضه الاقصی در سال 2000، گروه های فلسطینی شروع به بهره برداری از این تونل ها برای قاچاق سلاح به نوار غزه و تقویت قدرت نظامی خود کردند.

راه‌های متعددی از طریق تونل‌ها ایجاد شد که به دست آوردن سلاح از مصر، سودان، یمن و ... استفاده می‌شد. در 26 سپتامبر 2001، گردان های القسام از طریق یک تونل به طول 150 متر، پایگاه نظامی "ترمید" اسرائیل در رفح را هدف قرار دادند که در این حمله مواد منفجره در زیر پایگاه کار گذاشته شده بود که در نتیجه این عملیات 5 سرباز اسرائیلی کشته و تعدادی زخمی شدند. این عملیات را آغاز شیوه از عملیات‌ها می‌دانند که بعدها «سلاح تونلی» نامیده شد.

مقاومت از تونل ها به عنوان وسیله ای برای غلبه بر تگنای محیطی و کم بودن عمق استراتژیک غزه به منظور پنهان شدن و انجام حملات غافلگیرانه استفاده کرده است. این تونل ها به ابزاری حیاتی برای تأمین سلاح و تقویت نیروی مقاومت در نوار غزه تبدیل شد و در بسیاری از عملیات های موفق علیه نیروهای اسرائیلی مورد استفاده قرار گرفت.

از زمان انتفاضه الاقصی در سال 2000، گردان های القسام بر تونل ها به عنوان سلاح اصلی در انجام عملیات‌های ضداشغالگری در داخل و خارج نوار غزه تکیه کرده اند. برخی از این عملیات‌ها شامل بمباران سایت «هردون» در سال 2003، «پیکان سوراخ‌کننده» و «گذرگاه رفح» در سال 2004 است. این عملیات‌ها در مجموع منجر به کشته شدن 23 نظامی صهیونیستی شد و به تسریع عقب‌نشینی ارتش اسرائیل از نوار غزه در سال 2005 کمک شایانی کرد.

در حال حاضر برآوردهای صورت گرفته از استفاده حماس از سه نوع تونل‌ در نوار غزه حکایت دارد:

تونل های تهاجمی: از این تونل ها برای نفوذ به مرزها و انجام حملات در عقبه خطوط مقدم نیروهای اشغالگر اسرائیل استفاده می‌شود و به مقاومت اجازه حملات غافلگیرکننده و انجام عملیات فریب استراتژیک را می‌دهد. همچنین این تونل‌ها در شلیک موشک و خمپاره و حفاظت از واحدهای توپخانه در برابر حملات هوایی نقش دارند.

تونل‌های دفاعی: این تونل‌ها در داخل سرزمین‌های فلسطینی برای ایجاد کمین و انتقال رزمندگان به اقصی نقاط غزه به دور از دید هوایی هواپیماها و پهبادها و حملات اسرائیل استفاده می‌شوند. این تونل ها وسیله ای برای استتار و محافظت از نیروها، نگهداری اسرا و افزایش قدرت مانور رزمندگان مقاومت در جنگ شهری است.

تونل های لجستیکی: از این تونل ها به عنوان مراکز فرماندهی و کنترل و مدیریت عملیات و هدایت نیروها استفاده می شود. اسکان فرماندهان میدانی، ذخیره مهمات و تجهیزات نظامی و جمع آوری نیروها در این نوع از تونل‌ها اتفاق می‌افتد. این تونل ها شامل اتاق های ارتباط داخلی برای تسهیل ارتباط بین اعضای مقاومت هستند.

کار دشوار ارتش صهیونیستی در جنگ زیرزمینی

اما در مقابل این شبکه پیچیده از لایه‌های دفاعی – تهاجمی حماس، صهیونیست‌ها نیز بویژه با تشکیل گردانی از نیروهای متخصص تحت عنوان واحد "سامور" که در زبان عبری به معنای راسو است که بهره‌گیری از تجهیزات و دستگاه‌های پیشرفته مخصوص همانند رادارها و سیستم‌های نظارتی و ربات‌های جستجوگر کنترل از راه دور خود را برای مقابله با این سیستم جنگ زیرزمینی حماس آماده می‌کنند.

با این حال حتی تحلیلگران غربی و صهیونیستی نیز از ناممکن بودن عبور از تمامی شبکه به هم پیوسته و پیچیده دفاعی مقاومت در غزه خبر می‌دهند.

ایگناتیوس تحلیلگر روزنامه واشنگتن پست تاکید می‌کند که اسرائیل نمی تواند حماس را همانطور که بنیامین نتانیاهو ، نخست وزیر وعده داده است، «درهم بشکند». ایگناتیوس به نقل از اسکات ساویتز، مهندس ارشد شرکت رند که دهه‌ها جنگ تونل‌ها را مطالعه کرده است، معتقد است که یافتن تمام تونل‌های حماس در غزه به عملیات طولانی‌مدت نیاز دارد. حتی اگر ارتش صهیونیستی به طور گسترده از ربات‌ها برای کشف و خنثی سازی تونل‌ها استفاده کند این ربات ها با موانع طبیعی و غیرطبیعی قادر به پیشروی نخواهند بود و حضور نیروی انسانی در کنار این ربات ها ضروری است و در نتیجه همچنان خطر تحمل تلفات سنگین وجود دارد.

در این میان باید دید سران تل آویو آستانه تحمل تلفات انسانی و هزینه‌های اقتصادی و فشارهای بین المللی را تا اندازه برآورد کرده اند چرا که به طور حتم هر روز بیشتر دست و پا زدن ارتش صهیونیستی در نوار غزه به معنای تلفات بیشتر و سنگینتر شدن شکست و بالا رفتن صدای مخالفت‌های داخلی و خارجی است.

اسرائیل در سه تقابل قبلی با حماس در سال‌های 2008-2009، 2012 و 2014 که در دو مورد از آنها تهاجمات زمینی محدودی به غزه انجام داد، کمتر از 100 کشته داد اما در 17 روز سپری شده از عملیات طوفان الاقصی صهیونیست‌ها متحمل 1400 تلفات و صدها اسیر شده‌اند و مقامات اسرائیلی اعتراف می‌کنند که هیچ تصور روشنی از وضعیت ممکن در آینده (پس از شروع جنگ) ندارند.

از زمان جنگ 33 روزه با حزب الله لبنان در سال 2006 ، که به دلیل به اسارت گرفتن سرباز گیلاد شالیت توسط نیروهای حزب الله از طریق تونل ها شروع شد و این تونل‌ها نقش مهمی در زمینگیر کردن و شکست ارتش پرمدعای صهیونیستی ایفا کردند، رهبران اسرائیل حدود 15 سال زمان را صرف یافتن و تخریب شبکه تونل‌های حزب الله و حماس کرده است و با وجود این، رژیم اشغالگر نتوانسته که به این هدف دست یابد و بارها به شکست در تخریب تونل ها و خنثی کردن توانایی مقاومت در استفاده از آنها اعتراف کرده است.

اسرائیل در سال 2016 از آغاز پروژه ساخت دیواری پرهزینه به طول 65 کیلومتر و با ارتفاع 6 متر در بالا و زیر زمین با هدف مقابله با تونل‌های حماس خبر داد. ساخت این دیوار که مجهز به حسگرهایی برای تشخیص تونل ها، رادارها، دستگاه های نظارتی و سنجش از دور و برج های نگهبانی مجهز به مسلسل های سنگین کنترل از راه دور است 3 سال و نیم طول کشید و 1.1 میلیارد دلار هزینه داشت.

پس از اتمام ساخت دیوار در سال 2019، وزیر دفاع وقت اسرائیل، بنی گانتز، اعلام کرد که این پروژه یک "پروژه فن‌آوری درجه یک" است و حماس را از قابلیت‌های بالقوه‌اش محروم کرده و مانعی آهنین بین آن‌ها و ساکنان جنوب قرار داده است.

با این حال، در ساعات اولیه صبح شنبه 7 اکتبر، رزمندگان گردان‌های عزالدین قسام توانستند از این حصار عبور کرده و افسانه "دیوار آهنین" ساخته شده توسط اشغالگران در امتداد مرز با نوار غزه را تخریب کنند.

معروف ترین تونل های کشف شده در غزه

تونل‌های زیادی در طول سال‌های گذشته در نوار غزه کشف شده است که در ادامه به برخی از تونل‌های معروف کشف شده اشاره می‌کنیم:

تونل بزرگ رفح: تونل بزرگ رفح یکی از بزرگترین تونل های کشف شده در غزه محسوب می شود. در سال 2013 کشف شد و در امتداد مرز مصر و فلسطین تداوم یافته است.

این تونل یک شگفتی کیفی در تاریخ حفر تونل‌های نظامی در نوار غزه بود، زیرا از مرز غزه با سرزمین اشغالی به طول 800 متر عبور کرده و شوک بزرگی برای ارتش اشغالگر و سیستم اطلاعاتی آن بود.

عمق تونل به 20 متر می‌رسید و تا 2500 متر امتداد یافته بود. 800 تن بتن مسلح برای تقویت سقف و کناره های آن استفاده شده بود. این تونل شامل یک شبکه ارتباطی و سیم‌کشی برق بود.

تونل الشیخ زاید: این تونل در سال 2016 در شهر غزه کشف شد. این تونل از زیر یک اردوگاه آموزشی نظامی حماس عبور می کرد. از این تونل برای مقاصد نظامی و برای انجام عملیات علیه نیروهای اسرائیلی استفاده می‌شد.

تونل كرم أبو سالم: این تونل در سال 2017 در نزدیکی گذرگاه تجاری کرم ابوسالم بین غزه و سرزمین‌های اشغالی کشف شد. از این تونل برای قاچاق کالا و سوخت استفاده می شد.

تونل شهر خان یونس: این تونل در سال 2018 در شهر خان یونس در جنوب نوار غزه کشف شد. این تونل برای مقاصد نظامی و برای انتقال نیرو و سلاح استفاده می شد.

تونل جبالیا: این تونل در سال 2019 در اردوگاه جبلیا در شمال نوار غزه کشف شد. این تونل به سمت مرز اسرائیل امتداد داشت و برای مقاصد نظامی و برای انتقال کالا و انسان استفاده می شد.