رشد صادرات؛ عملکرد دولت یا تورم جهانی!؟

پایگاه رهنما:

رهبر معظم انقلاب در دیدار با دولت سیزدهم «رشد قابل توجه صادرات کالا» را به عنوان یکی از دستاورد‌های مثبت این دولت مطرح کردند. پس از آن، رسانه‌های ضد انقلاب با طرح شبهه در مورد این ادعا، مدعی شدند که رشد ارزش صادرات ما به دلیل نوسانات قیمت در بازار جهانی بوده است و نباید افزایش ارزش صادرات در سال ۱۴۰۱ را به پای دولت سیزدهم نوشت. به عبارت دیگر، این رسانه‌ها مدعی شدند، چون حجم و وزن صادارت ما در سال ۱۴۰۱ کاهش یافت، پس در واقع صادرات ما بیشتر نشده بلکه تورم جهانی منجر به افزایش ارزش صادراتی ما شده است! این ادعا در حالی مطرح می‌شود که در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ (بر خلاف روند سال گذشته) اتفاقاً حجم و وزن صادرات ما بیشتر شده و به‌خاطر کاهش قیمت‌ها در بازار جهانی، ارزش صادرات کاهش یافته است. احتمالاً ضدانقلاب دوباره در آینده برعکس استدلال خواهد کرد و می‌گوید: «ارزش مهم است، نه حجم و وزن!». با این حال در این یادداشت، خواهیم دید که دولت هدفگذاری دقیقی برای صادرات دارد و اتفاقاً در حوزه‌های هدفگذاری شده، هم وزن و هم ارزش صادرات ما افزایش یافته است.

صادرات هدفمند
دولت سیزدهم در حوزه‌ی تجارت خارجی، سه هدفگذاری مهم انجام داد. ابتدا میزان صادرات مطلوب را تعیین کرد، سپس برنامه‌ریزی کرد تا صادرات کالا‌های با ارزش افزوده‌ی بالاتر بیشتر شود و صادرات خام‌فروشی تا حد امکان کاهش یابد. در ادامه مقاصد صادراتی را نیز هدفگذاری کرد. برنامه‌ی دولت این است که تا جایی که می‌تواند برای صادرات با محصولات با ارزش افزوده‌ی بالاتر مشوق‌های حمایتی قائل شود. در مقابل خام‌فروشی اخیراً مشمول ۲ درصد عوارض تعرفه‌ای شده است. این باعث شده است که در سال ۱۴۰۱ حجم و وزن صادرات کمتر شود، اما ارزش بیشتر گردد؛ مثلاً در صادرات مصالح ساختمانی، حمایت‌های دولت بیشتر روی شیرآلات است تا کاشی و سرامیک. صادرات یک تن کاشی و سرامیک، حدود صد دلار درآمد دارد، اما صادرات یک تن شیرآلات، ممکن است تا ۲۰۰۰ دلار درآمد داشته باشد. همچنین در کشور‌های مقصد صادراتی، ایران کشور‌هایی را در نظر گرفته است که می‌تواند در بازار‌های آن‌ها محصولات با تکنولوژی و ارزش افزوده‌ی بالا را صادر کند و در ازای آن، از آن کشور‌ها مواد اولیه دریافت کند؛ به عبارت دیگر اولویت صادرات به کشور‌های همسایه، حوزه‌ی اوراسیا و آفریقا است.

یک آمار مهم
همان‌طور که در مقدمه‌ی یادداشت ذکر شد، این فقط افزایش قیمت‌های جهانی نبود که با وجود کاهش حجم و وزن صادرات ما، منجر به افزایش ارزش صادراتمان گردید. آمار سال گذشته را وقتی در کنار افزایش وزن و ارزش صادرات در ۵ ماهه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته می‌گذاریم، به این نتیجه می‌رسیم که دولت سیزدهم به سمت صادرات محصولات با ارزش افزوده‌ی بالاتر رفته است؛ مثلا در سال ۱۴۰۱ یکی از صادرات اصلی کشور مربوط به بخش معدن و صنایع معدنی بود. یکی از شواهد این است که وقتی به صادرات محصولات صنعتی نگاه می‌کنیم، هم‌زمان شاهد رشد وزن و ارزش صادرات هستیم. در مورد محصولات معدنی، اما به دلیل نوسانات قیمت در بازار جهانی، ماجرا متفاوت است. همچنین بررسی‌های مرکز آمار به قیمت‌های ثابت سال ۱۳۹۰ به تفکیک بخش‌های هزینه‌ای وضعیت اقتصاد نشان می‌دهد خالص صادرات ایران در سمت مخارج بیشترین رشد را در سال گذشته ثبت کرده است.

جمع‌بندی
موضوع جالب دیگر در حوزه‌ی صادرات این است که در سال ۱۴۰۱ و همچنین ۵ ماهه نخست سال ۱۴۰۲، ایران در صادرات به مقاصد صادراتی هدف خود -یعنی همسایگان، اوراسیا و ... – هم در وزن و هم در ارزش رشد داشته است. به‌طور مثال در حوزه‌ی اوراسیا وزن صادرات ۲۵ درصد افزایش یافته یا در حوزه کشور‌های خلیج فارس شاهد رشد ۳۰ درصدی وزن صادرات بودیم و ارزش صارداتمان نیز رشد داشته است. همچنین یکی از شاهکار‌های دولت سیزدهم در صادرات، مربوط به صادرات خدمات فنی و مهندسی است. در این حوزه از ۴۰۰ میلیون دلار در ابتدای دولت سیزدهم به ۲.۳ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۱ رسیدیم. این را با هیمچ تورمی در دنیا نمی‌توان توجیه کرد! نهایتاً پس از جنگ روسیه و اوکراین در برخی کشور‌های جهان (خصوصاً اروپایی‌ها) شاهد ۲۰ درصد تورم بودیم؛ بنابراین اگر رشد ارزش صادرات ما به این دلیل بود، نهایتاً باید به ۵۰۰ میلیون دلار می‌رسید. در حالی که می‌بینیم ارزش صادرات خدمات فنی و مهندسی حدود ۶ برابر شده است؛ بنابراین تنها دلیل این عملکرد مثبت، اقدامات هدفمند دولت سیزدهم در حوزه‌ی تجارت خارجی است.