دلایل کـُندی عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با سوریه

پایگاه رهنما:

پیش‌بینی‌هایی که غلط از آب در آمد

برخی از کشورهای عربی از زمان شروع بحران در سوریه روابط خود را با دمشق قطع کردند. تصور این کشورها این بود که با این کار نظام بشار اسد سقوط خواهد کرد و نظام طرفدار خود را به قدرت خواهند رساند. هر چند هدف نهایی این کشورها تجزیه سوریه بود. اما پس از گذشت یک دهه، نظام سوریه موفق به شکست تروریست‌ها شد و کشورهای عربی چاره‌ای جز تلاش برای عادی‌سازی روابط با سوریه ندارند. در این مسیر کشورهای زیادی نیز پیشقدم شده‌اند.

سه ماه از رویداد مهم حضور بشار اسد در نشست اتحادیه عرب در جده (۲۸ اردیبهشت) و به عبارتی پایان رسمی ماراتن ۱۲ ساله تخاصم اتحادیه عرب با دولت سوریه می‌گذرد، اما هنوز این روابط عادی نشده است.

در حالی که انتظار می‌رفت پس از این نشست ، پیشرفت محسوسی در سطح همکاری‌ها و روابط کشورهای عربی با دمشق روی دهد، آنچه در روزهای اخیر توجهات را به خود جلب کرد به مسکوت‌شدن این روند و مواضع انتقادی دو طرف علیه یکدیگر بوده است. هنوز عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهای عربی از باز کردن سفارتخانه خود در دمشق امتناع می‌کنند تا نشان دهند همچنان راه درازی برای بازسازی اعتماد ویران‌شده گذشته وجود دارد.

دولت سوریه امیدوار بود که ایجاد فضای باز جدید در روابط با کشورهای عربی، تأثیرات خود را چه در عرصه سیاسی و چه در عرصه اقتصادی بلافاصله نشان دهد. مردم سوریه نتایج تنش‌زدایی‌های اخیر را روی سفره خود ببینند، اما برخلاف این انتظار در سه ماه گذشته تحول خاصی مشاهده نشد به‌صورتی که رسانه‌های سوری به انتقاد از این وضعیت پرداخته و درباره «نتایج صفر» تنش‌زدایی با وجود تمام اظهارات برادرانه دول عربی صحبت می‌کنند.

در این رابطه بشار اسد در مصاحبه با کانال اماراتی «اسکای نیوز» در ۹ اوت ۲۰۲۳ (۱۹ مرداد)، روابط دمشق با اعراب را «رسمی» توصیف کرد و کشورهای عربی را متهم به داشتن طرز فکر «ارائه نکردن راه‌حل‌های عملی و یا ایده‌های عملی» برای نزدیکی روابط کرد. وی هم‌چنین در مورد دولت‌های عربی گفت «آنها سخنرانی‌ها، بیانیه‌ها و جلسات رسمی را دوست دارند» که به‌معنای فاصله ادعای کشورهای عربی برای رفع اختلافات با دمشق و شروع فصل جدید همکاری دو طرف با عمل آنها است.

از طرف دیگر فیصل المقداد، وزیر امور خارجه سوریه، نیز پس از دیدار با همتای سعودی خود، فیصل بن فرحان، در ۱۳ ژوئن، در مصاحبه با روزنامه الشرق الاوسط مواضعی اتخاذ کرد که ناامیدی دمشق از انگیزه‌های طرف مقابل برای احیای کامل روابط گذشته را می‌توان از آن برداشت کرد. وی گفت که دمشق «صدها گام درباره آنچه که از آن خواسته شده است، برداشته است، در حالی که هیچ اقدامی از طرف‌های دیگر مشاهده نکرده است» و از دولت های عربی خواست که «حُسن نیت نشان دهند و از گرسنگی دادن به مردم سوریه دست بردارند».

پس از تأیید بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، وزرای خارجه کشورهای عربی از تشکیل یک «کمیته وزارتی برای پیشبرد گفتگوی مستقیم با دولت سوریه به‌منظور دستیابی به راه حلی جامع برای حل بحران سوریه» خبر دادند.

اگرچه جزئیات اعضا و تصمیمات این کمیته اعلام نشده است اما پطروس مرجانه، رئیس کمیته روابط خارجی و عربی مجلس عوام سوریه، پیشتر گفته بود که « وزیر امور خارجه اردن وظیفه پیگیری امور سوریه در این کمیته را بر عهده گرفته است» لذا چند روز پس از اجلاس سران، ایمن صفدی راهی دمشق شد و از توافق با سران سوریه بر سر اتخاذ رویکرد «گام به گام» خبر داد. الصفدی مسائلی مانند باز شدن مرزها و بسته‌شدن گذرگاه‌های بین سوریه، اردن، ترکیه و لبنان و از همه مهم‌تر پرونده پناهجویان و بازگشت تدریجی آنها به وطن را به‌عنوان بخش‌های اصلی این توافق اعلام کرد.

علاوه بر این مسأله ، مقابله با «قرص‌های کاپتاگون» که به گفته کشورهای عربی و غربی به صورت انبوه در خاک سوریه تولید و راهی کشورهای خلیج فارس و همسایگان سوریه می‌شوند از دیگر موضوعات درخواستی کمیته پیگیری امور سوریه در رویکرد گام به گام می‌باشد. هم‌چنین به گفته سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر، در این نشست علاوه بر بحث آوارگان بر ضرورت «از سرگیری کار کمیته قانون اساسی» تأکید شد.

به نوشته رسانه‌های عربی این کمیته تاکنون حداقل یک نوبت در تاریخ ۱۵ مه (اردیبهشت) تشکیل جلسه داده است و به گفته تارنمای الحره به نقل از اشرف العشری سردبیر روزنامه الاهرام مصر قرار است در اوایل ماه سپتامبر (شهریور) نیز جلسه دیگری در سطح وزرای خارجه برای بررسی روند پیگیری پیشرفت‌های حاصل شده در رویکرد گام به گام برگزار شود.

چرایی کُندی پیشرفت روابط سوریه و اعراب

در این باره چند نکته گفتنی است:

۱-   تردیدی

۲-   آمریکا نمی‌خواهد غرب آسیا و به قول غربی‌ها؛ خاورمیانه آرام باشد و همواره دچار التهاب و تنش باشد. بنابراین تنش‌زدایی در این منطقه خلاف سیاست همیشگی آمریکا و صهیونیسم است.

۳-   براین اساس و برمبنای برخی شواهد و قرائن، آمریکا می‌خواهد در شرق سوریه با میدان‌دادن به گروه‌های کُرد سوریه و گروهک‌های تکفیری، در این منطقه آتش‌افروزی کند.

۴-   از دیگر طرح‌های آمریکا شعله‌ورسازی اعتراضات داخلی برعلیه دولت بشار اسد است. در روزهای اخیر شاهد برخی اعتراضات در شهرهای «درعا» و «سویدا» توسط گروه‌هایی از تکفیری‌ها و خانواده‌های آنان در قالب شهروندان سوری هستیم.

۵-    مجموع این اقدامات نشان می‌دهد برخی از کشورهای عربی با فشار آمریکایی‌ها منتظرند تا ببینند نتایج تحرکات جدید در داخل و خارج سوریه چه خواهد شد. بی‌تردید طولی نخواهد کشید، نتایج معکوس طراحی‌های دشمن، آنان را وادار به تجدید نظر در اقدامات خود کرد.