میراث ماندگار شیخ‌الاسلام

پایگاه رهنما:

در تاریخ پر فراز و نشیب شیعه، عالمان و محدثان بسیاری بروز و ظهور کرده‌اند که هرکدامشان، مصداق بارز «العلماء ورثة الانبیاء» بوده‌‌اند و با نشر عالمانه و مجاهدانه معارف اهل بیت (ع)، نقشی ماندگار و سازنده در سازندگی جوامع اسلامی ایفا کرده‌اند.

شیخ طوسی، شیخ مفید، سید بحرالعلوم، سید رضی، شیخ بهایی، ملاصدرا و ... در ادوار گذشته و امام خمینی (ره)، علامه طباطبایی، شهید مطهری، علامه مصباح یزدی و ... در دوران معاصر، نمونه‌هایی از این ستارگان درخشان آسمان علم و فقاهت بوده‌اند که تا چرخ روزگار در گردش است، نام و یاد آنان به نیکی و عظمت برده می‌شود.

در میان علمای شیعه در قرون گذشته، علامه محمدباقر مجلسی (ره) از جمله عالمان مجاهدی است که تلاشی پیگیر و موثر برای حفظ و انتقال معارف اهل بیت (ع) بکار گرفت و حاصل جهادمستمر او، صدها جلد کتاب فقهی و حدیثی است. در طول 500 سال گذشته، یک جریان فکری همواره تلاش کرده تا به بهانه نقد آثار مجلسی، به ساحت این عالم بزرگ و دلسوز بتازد، اما تلاش و مجاهدت او بر صاحبان فکرهای سلیم و دل‌های منصف، پوشیده نیست.

* جهاد تبیین با زبان عربی و فارسی

علامه با درک صحیح و به موقع از شرایط و اوضاع زمان خود، توانست قدم های بلند و مؤثری در جهت زنده نمودن روح دینداری و اسلام خواهی در بین طبقات مختلف مردم بردارد. در اثر فعالیت ها و اقدامات علامه، مساجد اصفهان رونق یافته و تمایل مردم نسبت به دین و معنویت، رشد فراوانی یافته بود.

یکی از اقدامات مهم علامه تألیف کتب به زبان فارسی بود که برخلاف شیوه متداول در بین علما بود. زیرا در آن زمان، نگارش کتاب به فارسی، نوعی بی سوادی تلقی می شد. اما علامه اسیر این تفکر نشد و برای اینکه عامه ی مردم هم بتوانند به متون دینی و حدیثی دست پیدا کنند، بیش از 86 عنوان کتاب به زبان فارسی و با بیانی ساده و شیوا نگاشت(6). وی توجه خاصی به مسئله ی توسل به ائمه ی اطهار(ع) داشت و پیرامون ادعیه و زیارات، مطالب فراوانی جمع آوری نمود. به علاوه در کتب مستقلی مثل «زادالمعاد» و «تحفة الزائر» به نقل ادعیه و زیارات پرداخت. همچنین در کتب دیگرش دعاهای مهمی مثل جوشن کبیر و سمات و زیارت جامعه کبیره را ترجمه یا شرح کرد. او سنّت چاووش خوانی برای زائران قبور اهل بیت را احیا نمود.

علامه به زبان عربی هم بالغ بر 50 عنوان کتاب نوشت که مهمترین آنها بحارالانوار است که 110جلد می باشد. نوشتن بحارالانوار در واقع اولین تلاش های یک دانشمند در سطح جهان برای گردآوری یک دائرة المعارف است. میراث مکتوب و گرانقدری که میزان قابل توجهی از احادیث و معارف اسلامی را در خود جای داده است.

* میراث ماندگار بحارالانوار

انگیزه علامه در تألیف بحارالانوار را شاید بتوان در دو عامل خلاصه کرد: یکی اینکه به خاطر رواج علوم عقلی و گرایش اکثر دانشمندان به این علوم، حدیث و فقه تحت الشعاع قرار گرفته و کمتر بدان پرداخته می شد و دیگر اینکه در اثر جنگ ها و ویرانی هایی که در ایران روی داده بود و همچنین در اثر محدودیتی که شیعیان قبل از صفویه داشتند، بسیاری از کتاب های اخبار و روایات از میان رفته بودند و آن مقدار هم که باقی مانده بود به صورت منظم و سازمان یافته در دسترس نبود و شیعه از نظر منابع حدیثی در مضیقه قرار داشت. روشن بینی و دقت نظر علامه باعث شد که با تلاش شبانه روزی، مجموعه ی عظیم و گرانسنگ بحارالانوار، پدید آید.

طبق تحقیقات و برآوردهای حجة الاسلام علی دوانی در کتاب مفاخر اسلام، اگر همه ی آثار علامه مجلسی چاپ شوند بالغ بر صد و بیست هزار صفحه خواهند بود (یعنی بیش از 300کتاب 400صفحه ای) یکی دیگر از خدمات علامه، ایجاد اتحاد بین شیعه و سنی بود به طوری که در زمان شیخ الاسلامی وی، هیچ جنگ و برخوردی بین ایران و همسایگان اهل سنت رخ نداد و بین شیعیان و اهل سنت داخل ایران هم نزاعی نبود.

* علامه مجلسی در نگاه رهبر معظم انقلاب

حضرت آیت‌الله خامنه ای(مدطله العالی) در اوایل دهه هفتاد، در باب آثار علامه مجلسی و ضرورت بازنویسی آنها به زبان روز، گفتند: «خیال نکنید که این کتب مجلسی بیهوده نوشته شده است؛ نخیر، پایه‌های تشیع را - در آن زمانی که تشیع در کشور ما تازه بود - همین کتاب ها قرص کرده است. به کتاب های «حیاةالقلوب» و «حق‌الیقین» و «عین‌الحیاة» مجلسی به چشم حقارت نگاه نکنید و نگویید اینها چه اثری دارد؛ نخیر، اینها یک روز خیلی اثر داشته است. مجلسی وقتی آمده است که در همان شهر، یک قرن و نیم قبل از آن، برای این‌که مردم را به عقاید شیعه وادار کنند، چه کارهای حتّی غیرانسانی‌یی کرده بودند؛ مجلسی و امثال او آمدند این عقاید را در دل های مردم محکم کردند. آن روز آن مطالب به درد می‌خورد؛ اما امروز من و شما نمی‌توانیم «حق‌الیقین» و «حیاةالقلوب» را تجویز کنیم؛ بگذارید در قفسه به عنوان تاریخ بماند؛ اگر هنر داریم، آن مضمون را با زبان امروز بنویسیم». (5 اسفند 1370)

سرانجام این مشعل فروزنده که عمری را در راه هدایت و راهنمایی خلق خدا سپری کرده بود، در سن 73 سالگی در 27 رمضان 1110 هجری قمری، در شهر اصفهان دیده از جهان فرو بست و به ملکوت اعلی پیوست. مزار او جنب مسجد جامع اصفهان و در کنار قبر پدر بزرگوارش زیارتگاه عاشقان مکتب اهل بیت (ع) و ارادتمندان به مقام علم و تقوا می‌باشد.