سلام به قاره سیاه

پایگاه رهنما:

 رئیس‌جمهور، به قاره آفریقا سفر کرد تا به همراه تیمی از هیئت دولت با مقامات سه کشور کنیا، اوگاندا و زیمبابوه دیدار کند. آقای رئیسی پیش از این سفر در فرودگاه مهرآباد با تاکید بر جهت گیری اقتصادی این سفر تصریح کرد: «سهم جمهوری اسلامی ایران از تجارت با بازار هزار و دویست میلیارد دلاری آفریقا، تنها یک میلیارد و۲۰۰ میلیون دلار است که با توجه به ظرفیت‌های متقابل سهم بسیاری پایینی به حساب می‌آید.» کشورهای حوزه آفریقا به صورت جدی علاقه‌مند به توسعه روابط با جمهوری اسلامی ایران هستند و ظرفیت‌های اقتصادی، تکنولوژی و فنی جمهوری اسلامی برای آنها حائز اهمیت است. این سفر می‌تواند پاسخگوی تقاضاها در حوزه آفریقا و پاسخگوی هدف گذاری ایران برای توسعه مناسبات همه جانبه سیاسی و اقتصادی و تجاری با کشورهای آفریقایی باشد. قاره آفریقا یکی از مهمترین مناطق به شمار می‌رود که علاوه بر ارزش فرهنگی می‌تواند به حرکت درآورنده چرخ‌های صنعتی ایران باشد و حتی می‌توان به عنوان راه برون رفت از تحریم‌های ظالمانه غرب به آن نگاه کرد. اما طبق آمار منتشر شده از وزارت امور اقتصادی و دارایی، میزان تبادلات مالی با برخی مناطق قاره آفریقا بیش از ۱۰۰ درصد افزایش یافته و برگزاری اجلاس اقتصادی_علمی ایران و کشورهای غرب آفریقا به میزبانی کشورمان، نوید روزهای بهتری را در ارتباط بین ایران و آفریقا می‌دهد.

• کنیا؛ اولین مقصد

سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور در اولین مقصد از سفر منطقه‌ای به آفریقا وارد فرودگاه بین‌المللی نایروبی پایتخت کنیا شد و از سوی «آلفرد موتوآ» وزیر خارجه این کشور مورد استقبال قرار گرفت. رئیس جمهور در ادامه در کاخ ریاست جمهوری کنیا به صورت رسمی مورد استقبال «ویلیام روتو» همتای کنیایی خود قرار گرفت. همزمان با ورود رئیسی به کاخ ریاست جمهوری کنیا ۲۱21 گلوله توپ به افتخار ورود رئیس جمهوری اسلامی ایران و هئیت ایرانی شلیک شد. آقای رئیسی با تاکید بر اینکه همکاری‌های ما ارتباط دوجانبه نیست بلکه زمینه بهتر با بقیه کشور‌های آفریقایی فراهم می‌شود، گفت: در هدفگذاری انجام شده قرار است میزان تجارت به ۱۰ برابر میزان فعلی ارتقاء پیدا کند. رئیس جمهور ادامه داد: این سفر که نقطه عطفی در روابط ما است، می‌تواند بازار خوبی برای محصولات ایران در کنیا و شرق آفریقا ایجاد کند. در تبادلات و گفتگوهایی که با رئیس جمهور کنیا داشتیم، روسای جمهور دو کشور باید زمینه را برای گسترش روابط دوکشور فراهم کند. ایشان خاطرنشان کرد: موضع‌ مشترک ما در زمینه مبارزه با مواد مخدر، حوزه‌ای است که ما می‌توانیم در همکاری داشته باشیم. هیچ مانعی بر سر توسعه روابط نمی‌بینیم. این امر می‌تواند به گسترش و توسعه روابط کمک کند. وی ضمن قدردانی از استقبال دولت و مردم کنیا، اظهار کرد: به زودی می توانیم رئیس جمهور کنیا را در تهران میزبانی کنیم و امیدوارم شاهد توسعه روزافزون روابط با کنیا باشیم و امیدواریم روابط به سطح قابل قبولی توسعه یابد.

• فرصت سوزی با نگاه به غرب

از آخرین باری که رئیس‌جمهور ایران به قاره سیاه سفر کرد حدود ۱۱ سال می‌گذرد، حسن روحانی در طول دو دوره ریاست‌جمهوری خود هیچ سفری به کشورهای آفریقایی نداشت و تنها یک بار محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه دولت قبل اواخر دوره دوم، به سنگال رفت؛ سفری که در عمل دستاوردی نداشت. ایران در مجموع در ۲۱ کشور آفریقایی سفیر داشت اما در دولت روحانی به دلایل مختلفی این عدد به ۵ سفارتخانه کاهش یافت و سطح سفیران به کاردار تنزل پیدا کرد. گرچه علت این سقوط در روابط فیمابین، مشکلات اقتصادی معرفی شد، اما نیم نگاهی به سیاست‌های دولت قبل نشان می‌دهد که تمرکز تمام خود را بر جلب نظر کشورهای اروپایی و آمریکا گذاشته و چشم بر سایر فرصت‌ها بسته بود. نوع نگاه ما به تجارت با آفریقا در گذشته سبب شده بود تا آفریقا را فقط به‌عنوان مقصدی برای صادرات ببینیم؛ درحالی‌که نیمی از هزار و ۱۰۰ میلیارد دلار حجم مبادلات جهان با کشورهای آفریقایی انجام می‌شود. این نگاه در دوره جدید در حال بازنگری است و ما باید میزان صادرات و واردات خود با این کشورها را متوازن کنیم. اولویت ما در برقراری روابط با آفریقا باید اقتصادی باشد و مسائل سیاسی و فرهنگی در کنار آن انجام شود. این در حال است که رقبای ما یعنی ترکیه و عربستان مشغول به فعالیت هستند. مرکز مطالعات الجزیره (Al Jazeera Centre for Studies) نوشت: «چهره و سرنوشت قاره آفریقا در قرن ۲۱ به سرعت در حال تغییر و شبکه روابط خارجی آن درحال پیچیده شدن است. امروز در کنار قدرت‌های غربی، کشورهای چین، ژاپن، هندوستان و روسیه همراه با قدرت‌های منطقه خاورمیانه نظیر ایران، قطر، امارات، عربستان سعودی و [رژیم صهیونیستی] جملگی به دنبال ایجاد منطقه نفوذ در حوزه منابع، بازار و موقعیت راهبردی آفریقا هستند.» ترکیه خود را ملزم به به گشایش کنسولگری و نمایندگی دیپلماتیک در تمامی کشورهای آفریقایی به منظور تقویت روابط با قاره می‌داند. تعداد سفارتخانه ترکیه در کشورهای آفریقایی از ۱۲ سفارت سال ۲۰۰۲ به ۴۴ سفارت در سال ۲۰۱۲ رسیده است. تعداد سفارتخانه‌های آفریقایی در آنکارا نیز از ۱۰ سفارت سال ۲۰۰۸ به ۳۸ سفارت رسیده است. حجم تجارت ترکیه با قاره آفریقا در سال ۲۰۰۳ بالغ بر ۵ میلیارد دلار بود. این عدد در سال ۲۰۲۱ حدود ۷ برابر شد و به عدد به ۳۵ میلیارد دلار رسید. حجم پروژه‌های انجام شده از سوی پیمانکاران ترک بالغ بر ۷۷.۸ میلیارد دلار است. ترکیه ۴۵ اتاق بازرگانی مشترک با کشورهای آفریقایی دارد. آنکارا در حوزه آموزشی نیز اقداماتی انجام داده است. ترکیه از سال ۱۹۹۲ به بیش از ۱۵۰۰۰ دانشجوی آفریقایی بورسیه تحصیلی اعطا کرده است، ۱۲۶ مدرسه را نیز در ۲۶ کشور آفریقایی اداره می‌کند. عربستان سعودی نیز از این قافله عقب نمانده است. شبکه CNBC آمریکا در سال ۲۰۱۸ گزارش داد که سعودی درصدد سرمایه گذاری ۱۰ میلیارد دلاری در آفریقای جنوبی است. اندیشکده مجمع بین‌المللی خلیج (Gulf International Forum) نوشت: هجوم عربستان به آفریقا با هدف کاهش نفوذ تهران است.

• برتری دیپلماسی اقتصادی

تغییرات جدی در نوع نگرش سیاست خارجی دولت سیزدهم صورت گرفته است. حضور در پیمان­های بین­ المللی که نقطه عطف آن عضویت در سازمان همکاری شانگهای است؛ اندیشکده «کارنگی» نیز در تحلیل نزدیکی ایران و سازمان همکار شانگهای که با جدیت و پیگیری‌های رئیسی در مدتی کوتاه حاصل شد، آورده است از نگاه دولت ایران پیوستن رسمی به این پیمان مزایایی را در بخش‌های اقتصادی، تجاری و استراتژیک به همراه خواهد داشت. بنابراین در این سفر رئیس دولت سیزدهم نیز شاهد گسترش دامنه مخاطبان دیپلماسی اقتصادی هستیم و از سوی دیگر تمرکز اصلی دولت سیزدهم بر پیگیری منافع ملی با نگاه به شرق و قدرت‌های نوظهور غیرغربی بنیان نهاده شد و با ظرفیت کشورهای غیرمتعهد شاهد تحول جدی در غیریت سازی با جبهه استکبار هستیم.  حانیه میرحاجتی