زیرو بم فعالیت‌های واگنر در سوریه؛ گذشته و آینده

در پی شورش مسلحانه گروه «واگنر» علیه مسکو، کرملین به سرعت در حال بازنگری در پرونده‌های همکاری نظامی با این گروه شبه نظامی در مناطق مختلف است و در این رابطه خبرگزاری رویترز از توافق میان مقامات سوریه و فرماندهان نظامی روسی حاضر در آن کشور بر سر مقابله پیشگیرانه با سلسله اقدامات احتمالی واگنری‌ها به منظور کنترل کامل این گروه خبر داد.  
به نوشته رویترز به نقل از منابعی ناشناس در سوریه، پس از اینکه پریگوژین شورش خود را اعلام کرد، گروهی از افسران نظامی روسیه به سرعت به سوریه اعزام شدند تا به فرماندهی نیرو‌های روسیه در آنجا کمک کنند. به گفته رویترز از جمله اقدامات امنیتی صورت گرفته شامل مسد ود کردن خطوط تلفن ثابت و لینک‌های اینترنتی، احضار حدود دوازده فرمانده واگنر به یک پایگاه نظامی روسیه در حمیمیم در استان لاذقیه غربی و دستور به شبه نظامیان مزدور واگنر برای امضای قرارداد‌های جدید با حقوق کمتر با وزارت دفاع روسیه یا ترک فوری سوریه بوده است.
همچنین کانال خبری الحدث به نقل از روزنامه روسی کومرسانت گزارش داد که رئیس یک واحد گروه واگنر توسط پلیس نظامی روسیه در شهر السویداء در جنوب غربی سوریه دستگیر شد و سه فرمانده عالی رتبه گروه واگنر در پایگاه هوایی حمیمیم سوریه بازداشت شدند.  
به گزارش کومرسانت، پلیس نظامی روسیه همراه با سازمان اطلاعات سوریه از مقر واگنر در شهر‌های دیرالزور، حماه و دمشق سوریه بازدید کرده است با این حال پیامی در یک کانال تلگرامی متعلق به دیمیتری اوتکین، یکی از بنیانگذاران واگنر منتشر شده که دستگیری فرماندهان این گروه در سوریه را تکذیب می‌کند.
منابع رویترز به این خبرگزاری گفتند کسانی که با شرایط جدید همکاری با ارتش روسیه موافقت نکرده اند با هواپیما‌های ایلیوشین روسی به بیرون از سوریه منتقل شدند.
در این رابطه داده‌های وبسایت Flightradar ۲۴  که در زمینه ردیابی پروازی بین المللی فعالیت دارد نشان می‌دهد که از تاریخ ۲۵ تا ۲۷ ژوئن، حداقل سه پرواز هواپیمای روسی ایلیوشین را بین لاذقیه، سوریه و باماکو، پایتخت کشور غرب آفریقا مالی، که واگنر نیز در آنجا فعالیت می‌کند، ثبت کرده است.

نقش پوششی واگنر در سوریه
اقدامات اخیر برای کنترل کردن واگنر در سوریه در شرایطی است که اطلاعات دقیقی از شمار اعضای فعال این گروه در خاک سوریه و مناطق فعالیت آن‌ها وجود ندارد، اما گزارش‌ها نشان می‌دهد حضور این گروه مزدور در سوریه نسبتاً کم است و بین ۲۵۰ تا ۴۵۰ پرسنل یا تقریباً یک دهم نیروی نظامی تخمینی روسیه است.

گروه واگنر در سال ۲۰۱۵ و پس از تصمیم پوتین برای حمایت نظامی از سوریه در جنگ با تروریسم، وارد معرکه سوریه شد.  در آن زمان، تخمین زده می‌شد که این گروه تقریباً ۳۰۰۰ جنگجو را استخدام کرده بود که بسیاری از آن‌ها از شبه نظامیان طرفدار مسکو بودند که در منطقه دونباس در شرق اوکراین جنگیده بودند. این مزدوران که اکثریت آن‌ها غیرروسی گزارش شده است تنها چند ماه بعد به سوریه اعزام شدند.

در آن زمان مشخص شد که کرملین به دنبال تکرار تجربه بلک واتر، شرکت بدنام آمریکایی بود که به عنوان یک شرکت امنیتی خصوصی در عراق برای انجام عملیات‌های نظامی پنتاگون پس از تهاجم آمریکا به این کشور استفاده می‌شد.

به این ترتیب، مسکو از داشتن یک گروه نظامی که قادر به اجرای عملیات‌هایی بود که ارتش روسیه به هر دلیل نمی‌خواست خود را درگیر آن کند، سود برد. مسکو عمدتاً از این گروه برای انجام عملیات نظامی محدود زمینی و جلوگیری از وارد آمدن تلفات به ارتش روسیه استفاده کرده است که می‌توانست احساسات عمومی داخلی را جریحه دار و یا مستمسکی در دست مخالفان داخلی علیه برنامه‌های پوتین در سوریه باشد.
نام واگنر در سوریه از وقتی به طور گسترده بر سر زبان‌ها افتاد که تعداد نسبتاً زیادی از اعضای آن در سال ۲۰۱۸ در جریان یک نبرد با نیرو‌های آمریکایی در استان دیرالزور تحت عنوان «نبرد خشام» با نیرو‌های آمریکایی در دیرالزور شرکت کرده و تلفات سنگینی متحمل شدند. تعداد این تلفات از ۲۰۰ تا ۶۰۰ نفر نیز عنوان شده است که البته وزارت دفاع روسیه هرگز کشته شدن چنین تعدادی از شهروندانش در جریان نبرد خشام را تأیید نکرد.  ذکر این نکته ضروری است که بخش قابل توجهی از این نیرو‌ها در اصل اتباع روسیه نبودند.
بر اساس تحقیقات مرکز حقیقت و عدالت برای سوریه (SJAC)، گروه واگنر به استخدام سوری‌ها به عنوان مزدوران جنگی مشارکت داشته است.  با این حال، تاکنون هیچ ارتباط مستقیمی بین پریگوژین و وقایعی که در آن روز سرنوشت‌ساز در فوریه ۲۰۱۸ در شمال شرقی سوریه رخ داد، ردیابی نشده است.

در طول حضو رنیرو‌های واگنر در جنگ سوریه، این نیرو‌ها در قسمت‌های مختلفی از خاک سوریه در کنار نیرو‌های ارتش سوریه و متحدانش نقش آفرینی کرده بودند. به نوشته اکونومیست مارک گالئوتی، کارشناس امنیت روسیه در مؤسسه روابط بین‌الملل در پراگ، می‌گوید که این گروه با ۲۵۰۰ عضو، نقش مهمی در عملیات‌های ازادسازی پالمیرا و اطراف دیرالزور در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ داشته و به عنوان "نیرو‌های شوک" در کنار ارتش سوریه خدمت کرده بودند.
همچنین پس از آزادسازی رقه و نابودی خلافت خودخوانده داعش در سوریه که حملات داعش محدود به اقدامات سلول‌های سرگردان این گروه در اعماق صحرا‌های مرزی با عراق در شرق حمص بوده است، منطقه‌ای کلیدی که بخش‌های غرب دیرالزور، جنوب رقه، شرق حمص و شرق حماه را به هم متصل می‌کند - یک مسیر ترانزیت کلیدی برای هسته‌های داعش در حال حرکت از مرکز سوریه و به شمال شرق سوریه- از فوریه ۲۰۲۲ نیرو‌های واگنر در این مناطق مشغول انجام عملیات بوده اند. این گروه مقر خود را در شهر نزدیک پالمیرا قرار داده است. مهمترین نبرد‌ها در اواخر ماه مارس رخ داد، زمانی که ستیزه جویان در چهار روز درگیری مداوم با واحد‌های متعدد ارتش سوریه و نیرو‌های واگنر سرانجام مجبور به عقبنشینی شدند. پس از پایان نبرد و عقب‌نشینی داعش، نیرو‌های ارتش برای اولین بار گشت‌زنی‌های خود را به دشت‌های مجاور گسترش دادند و یک چاه نفتی را در چند مایلی الکدیر یافتند که ظاهراً سال‌ها بود توسط داعش بهره برداری می‌شد.

در سوریه امروز، یکی از نقش‌های کلیدی واگنر تامین امنیت میادین نفت، گاز و فسفات در بخش‌های مرکزی و شرقی این کشور است.  

گفته می‌شود به عنوان بخشی از قرارداد امنیتی با دمشق، در ازای ارائه خدمات امنیتی برای حفظ کنترل بر میادین نفت به واگنر بخشی از سود حاصل از استخراج نفت اعطا شده است.

شرکت‌های انرژی روسیه با مشارکت واگنر، قرارداد‌های سرمایه‌گذاری و امتیاز بهره برداری در میادین نفت و گاز واقع در مناطقی مانند بدیع البوکمال، حومه دیرالزور، رقه و حمص و تمام مناطق دریایی مجاور سواحل سوریه را به دست آورده‌اند.
علاوه بر این، شرکت‌های نفتی روسی از واگنر برای مذاکره درباره توافق‌نامه‌های امنیتی با شبه‌نظامیان و قبیله‌های محلی خارج از کنترل دولت سوریه استفاده کرده‌اند.  هدف از این قرارداد‌ها تامین امنیت مناطق مجاور میادین نفت و گاز از طریق جذب شبه نظامیان محلی برای حفاظت از تاسیسات نفتی بوده است.
در خصوص جذب شبه نظامیان سوری و غیرسوری توسط واگنر، کرم شعّار، کارشناس ارشد موسسه خطوط جدید به الجزیره گفت: اسد روی تقویت اتحاد خود با پریگوژین حساب می‌کرد و در نظر داشت تعداد ستیزه جویان این گروه را به میزان قابل توجهی افزایش دهد تا از او برای بازپس گیری غرب سوریه استفاده کند.

سوریه بدون واگنر

اگرچه برخی همانند مالک الکردی، یکی از فرماندهان سابق ارتش آزاد سوریه در گفتگو با عربی ۲۱  معتقدند که این خلا واگنر می تواند حضور نظامی روسیه را تضعیف کند، اما با مشاهده انچه از نقش واگنر در تحولات نظامی و امنیتی سوریه ارائه شد مشخص است که این گروه وزنه سنگینی برای منافع روسیه در سوریه محسوب نمی‌شود و بالعکس سوریه میدان بسیار سودآوری برای پریگوژین و واگنری‌ها بوده است که در مناطق دیگر حضور این گروه قابل دست یافتن نیست.

گزارشهایی وجود دارد که نشان می‌دهد مسکو برای جایگزینی واگنر در سوریه نیز تمهیداتی از چند ماه قبل اندیشیده است. در ۲۸ ژوئیه، یک تحقیق توسط رسانه مستقل روسی «نوایا گازتا» نشان داد که سه پیمانکار نظامی روسیه که در اواسط ژوئن در مرکز سوریه کشته شدند، کارمندان واگنر نبودند، بلکه بخشی از شرکت دیگری به نام شیلد بودند. این اولین تلفات پیمانکاران روسی غیرمرتبط با واگنر بود که در سوریه کشته شدند، واقعیتی که با حضور آنها در صحرای مرکزی سوریه، که تاکنون یکی از مناطق عملیاتی اولیه واگنر در سوریه بوده، اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

در همین ارتباط فارین پالسی در مقاله ای تحت عنوان «ظهور و سقوط ارتش مزدور روسیه» می نویسد: در کوتاه مدت، سقوط واگنر پیامدهای کمی برای کرملین داشته است، که در حال حاضر نیاز مبرمی به نیروی نظامی حرفه ای و در عین حال قابل مصرف ندارد. نبرد در سوریه در یک سال و نیم گذشته به طور قابل توجهی کاهش یافته است، زیرا نیروهای روسی از زمان پایان کارزار خود علیه دولت اسلامی در دسامبر ۲۰۲۷، در عملیات های بزرگ با هدف تصرف سرزمینی شرکت نکرده اند. شرق اوکراین، دیگر منطقه اصلی واگنر به همین ترتیب مدت‌هاست که در ثبات قرار دارد که تنها با تیراندازی‌ها و گلوله‌باران گاه به گاه همراه بوده است.