سلام شانگهای به ایران

پایگاه رهنما:

خبرهای خوب استمرار دارد و بازهم روایت خرسندی از دنیای سیاست خارجی است.نشست مجازی سران سازمان همکاری شانگهای در دهلی‌نو در شرایطی برگزار شد که موضوع عضویت کامل جمهوری اسلامی ایران در این سازمان در دستور کار اصلی این اجلاس قرار داشته و بیشترین توجهات را نیز به‌سوی خود معطوف کرده بود. درخواست عضویت رسمی ایران یکبار در سال ۲۰۰۶ و بار دیگر در سال ۲۰۱۵ مورد موافقت قرار نگرفت. آن­گونه که در محافل سیاسی گفته می‌شود مخالفت تاجیکستان به عنوان یکی از کشورهای اصلی این سازمان از دلایل اصلی عدم موافقت با درخواست دوم ایران در دوران پسابرجام بوده است و سرانجام در دولت سیزدهم تکاپوی نیم دهه ای جمهوری اسلامی ایران به نتیجه رسید.

اولین حضور رسمی

حجت الاسلام و المسلمین ابراهیم رئیسی در جریان سخنرانی در بیست و سومین نشست سران این سازمان مهم با بیان اینکه باور داریم همکاری اعضای سازمان شانگ‌های در حوزه‌های اقتصادی می‌تواند چشم اندازی روشن از نظم منطقه‌ای عادلانه، پیش چشم ملل جهان بگشاید، گفت: «با اتکا به تجربه دهه‌های گذشته، اینک کاملا مشهود است که در کنار نظامی گری، آنچه بسترساز نظام سلطه غربی شده، سلطه دلار بوده است و بنابراین هرگونه تلاش برای شکل دهی به یک نظام عادلانه بین‌المللی، نیازمند حذف این ابزار سلطه در مناسبات درون منطقه‌ای است.»

سازمان راهبردی شانگهای

سازمان همکاری شانگهای (SCO) یک سازمان بین‌المللی اوراسیاست که در قالب اتحاد سیاسی، اقتصادی و نظامی در شهر شانگهای چین در ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ توسط ۶ کشور جمهوری خلق چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تاسیس شد. این کشورها- به‌استثنای ازبکستان- اعضای «پنج شانگهای» بودند که در ۲۶ آوریل ۱۹۹۶ در شانگهای راه‌اندازی شد. هند و پاکستان در ۹ ژوئن ۲۰۱۷ در نشست آستانه به‌عنوان اعضای کامل به این سازمان پیوستند، همچنین ایران در اجلاس سران در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱، پس از موافقت اعضا با تغییر وضعیت خود در سازمان از عضو ناظر به عضو کامل تبدیل شد. کشورهای ناظر این سازمان شامل افغانستان، بلاروس و مغولستان و «شرکای گفت‌وگو» ارمنستان، آذربایجان، کامبوج، نپال، سریلانکا و ترکیه‌اند که همگی نامزدهای عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای هستند. اعضای سازمان همکاری شانگهای نزدیک به نیمی از جمعیت جهان و نزدیک به سه‌پنجم خشکی‌های اوراسیا را تشکیل می‌دهند که آن را به بزرگ‌ترین اتحاد سیاسی منطقه‌ای جهان تبدیل می‌کند. وزن اقتصاد کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۲۰ به حدود 19.58 تریلیون دلار بالغ شد که براساس گزارش بانک جهانی، حدود 23.1 درصد از کل اقتصاد جهانی یا نزدیک به یک‌چهارم اقتصاد جهان را تشکیل می‌داد. از زمان تاسیس این سازمان در حدود ۲۰ سال پیش، چین هدف بلندمدتی برای ایجاد یک منطقه تجارت آزاد در میان کشورهای سازمان همکاری شانگهای را پیشنهاد کرده است. این سازمان در ۱۴ ژوئن ۲۰۰۶ شورای تجاری خود را با هدف گسترش همکاری‌های اقتصادی بین کشورهای عضو، ایجاد روابط مستقیم بین جوامع مالی و تسهیل ترویج عملی پروژه‌های اقتصادی چندجانبه تاسیس کرد.

ایران در عصر جدید

حضور جمهوری اسلامی ایران در این پیمان فرامنطقه ای از منظر کارشناسان عرصه سیاست خارجی دارای ره­آورد منحصر به فردی برای منافع ملی کشور است. در همین راستا می توان این خطوط راهبردی را مدنظر قرار داد که عبارتند از:

• تداوم رویکرد بازیابی نقش و تأثیر ایران در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی؛ عضویت فعال در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، بخش مهمی از سیاست خارجی دولت آقای رئیسی مبتنی بر دکترین همسایگی و همگرایی است. عضویت کامل در شانگهای با موفقیت، نهایی شد و با پیش بینی رفتار سیاست خارجی کشورمان گام بعدی بریکس است. این رخدادها زمانی رخ می دهد که برخی از کلیدداران پاستور تنها راهبرد سیاست خارجی کشور را پذیرش استیلای کشورهای غربی در پیمان های سیاست خارجی تلقی می کردند و از نگرش به شرق و حضور در سازمان های کشورهای غیرمتعهد ابا داشتند. از منظر داخلی سیاست های ترسیمی در دولت یازدهم و دوازدهم مبتنی بر گره زدن حل مسائل با برجام و
• سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک واحد سیاسی اقتصادی و امنیتی برای گسترش نفوذ و اعتبار خود نیازمند ائتلاف سازی خارج از حوزه جغرافیایی تعریف شده برای این سازمان و حتی فراتر از اهداف تعیین شده برای آن است. زیرا همزمان آمریکا پس از فروپاشی شوروی و در پی عدم حضور یک قدرت رقیب همسطح به یک جانبه‌گرایی روی آورده و از آن به هر نحوی برای تأمین منافع خود بهره می‌گیرد. این عامل نیاز به نوعی وزنه تعادل در مقابل این کشور یک‌جانبه‌گرا را افزایش داده است و سازمان شانگهای در عمل تلاش می‌کند تا حد ممکن نفوذ ایالات متحده را تحدید نماید و از عمق آن در محیط داخلی و پیرامونی خود کاهش دهد. در منشور سازمان همکاری شانگهای نیز آمده است که اعضا باید تمام تلاش خود را در جهت گسترش امنیت جهانی، مکانیسم تصمیم‌گیری جمعی ودموکراتیزه کردن روابط بین‌الملل متمرکز نمایند. به عقیده کارشناسان بسیاری این عبارت در تقابل با یک جانبه‌گرایی آمریکایی‌ها است.
• درباره عضویت ایران در پیمان شانگهای باز شدن مسیر جدید همکاری‌های امنیتی در قالب یک پیمان امنیت جمعی است. ایران پیش از این نیز درخواست عضویت در شورای همکاری خلیج فارس را نیز داده بود که به دلیل مخالفت کشورهای عربی مورد قبول قرار نگرفته بود. در کنار این، ایران دارای ظرفیت‌های گسترده است که می‌تواند در یک همکاری گسترده با کشورهای عضو پیمان شانگهای مورد استفاده قرار بگیرد. ایران عملاً در مسیر کریدور شمال به جنوب و غرب به شرق قرار دارد. در طول سال‌های گذشته بسیاری از کشورها تلاش کرده بودند تا به نوعی جایگزین ایران در منطقه غرب آسیا شوند اما همچنان ایران مهم‌ترین کریدور برای عبور از این منطقه به آسیا محسوب می‌شود. این به غیر از ظرفیت های مهم ایران در حوزه انرژی محسوب می‌شود. ایران بر طبق آمارهای موجود، بیشترین ذخایر درجای نفت و گاز جهان را بر روی هم دارد که به‌شدت مورد نیاز چین و هند به عنوان دو عضو مهم پیمان شانگهای است.
• گسترش همکاری دو و چندجانبه در حوزۀ انرژی و ایجاد زمینه مناسب جهت ایجاد ائتلاف‌های جدید در خصوص مباحث مرتبط با انرژی و ایجاد یک بازار جایگزین بزرگ و بادوام جهت توسعه صادرات کشور به‌ویژه در برابر بازارهای تحریمی و گسترش و تقویت منافع اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با احتمال گره خوردن منافع اقتصادی سازمان همکاری شانگهای با کشورهای آسه آن و همچنین حفظ و گسترش بازار مصرف بزرگ و بادوام برای نفت و صادرات غیرنفتی و رفع نیازمندی‌های فناورانه و منابع مالی موردنیاز برای توسعه صنعتی با توجه به ظرفیت کشورهای عضو.   فاطمه مرات محمدی