نگاه اعضاي شانگهاي به افغانستان؛ از منافع اقتصادي تا نگراني‌هاي امنيتي

با وجود آن كه در نشست اخير شانگهاي موضوعات مختلفي بررسي شد، اما مسئله افغانستان همچنان يكي از موضوعات مورد توجه اعضاي سازمان شانگهاي است. کشورهای عضو سازمان شانگهای نيز روز گذشته با انتشار اعلامیه پایانی نشست این سازمان، تشکیل حکومت فراگیر در افغانستان را ضروری خواندند. طالبان اما در واکنش به این اعلامیه، حکومت‌شان را همه‌شمول عنوان کرده اند. به نظر مي‌رسد كه اعضاي شانگهاي توجه زيادي به وضعيت امنيتي و سياسي افغانستان دارند و تعيين تكليف شرايط افغانستان را بر روي منطقه بسيار تاثير گذار مي‌دانند، از اين رو کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در بیانیه پاياني خود گفته اند که یکی از مهمترین اهداف حفظ و تقویت امنیت و ثبات در منطقه سازمان همکاری شانگهای، «حل و فصل فوری اوضاع» در افغانستان است. در بیانیه آمده است که اعضای این سازمان از «افغانستان مستقل، متحد، دموکراتیک، ...صلح‌آمیز، عاری از تروریسم، جنگ و مواد مخدر حمایت می‌کنند.»

نارندرا مودی نخست وزیر هند نيز روز سه شنبه در نشست مجازی سازمان همکاری شانگهای، افغانستان را «کانون گسترش ناامنی» عنوان كرد. همچنين  شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، از جامعه جهانی خواست تا با افغانستان « تعامل معنادار» شود تا به جلو حرکت کند و گفت: «دولت بالفعل افغانستان نیز باید تدابیر مشخصی را اتخاذ کند تا اطمینان حاصل کند که خاک این کشور برای تروریسم توسط هیچ نهادی استفاده نمی‌شود. یک افغانستان صلح آمیز و باثبات نه تنها سود اقتصادی برای مردم این کشور به همراه خواهد داشت بلکه پتانسیل واقعی اقتصادی منطقه سازمان همکاری شانگهای را نیز باز می‌کند و به صلح، امنیت و پیشرفت جهانی کمک می‌کند. گروه تماس سازمان همکاری شانگهای افغانستان در فراهم کردن بستری برای همکاری عملی مهم است.»

چرا افغانستان براي اعضاي شانگهاي مهم است؟

بعد از تسلط طالبان بر کابل، گسترش تروریسم به‌عنوان یک ‌نگرانی و تهدیدی جدی برای اعضای سازمان شانگهای مطرح بوده است. گسترش جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی دغدغه اصلی این نهاد است. همچنین اکنون در افغانستان تحت تسلط طالبان چندین گروه ترویستی فعالیت می‌کنند. به‌عنوان مثال جنبش‌ ترکستان شمالی و چچنی‌های مخالف دولت روسیه، گروهای دیگر مثل تحریک اسلامی ازبکستان و... موجب نگرانی سران شانگهای مخصوصا چین و روسیه شده است.

از سوي ديگر قرارگرفتن افغانستان در مسیر انتقال کالا به آسیای میانه و انتقال انرژی از آسیای مرکزی به شرقی و دیگر نقاط جهان نیز مسئله دیگری است که جایگاه افغانستان را در اجلاس سازمان همکاری‌های شانگهای مهم کرده است.

در بحث اعتنای طالبان به مطالبات کشورهای عضو سازمان شانگهای، تجربه دو سال گذشته نشان می‌دهد که طالبان به خواست‌های هیچ کشور یا نهاد بین‌المللی توجه نکرده است. این گروه به فهم خود از حکومت‌داری اصرار دارد و تا كنون هم نرمشي در برابر درخواست‌ها براي تشكيل حكومت همه شمول از خود نشان نداده است.

حمایت از افغانستان در شانگهاي

شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین، در سخنانی پس از نارندرا مودی گفت که تمرکزما باید بر همکاری عملی و تسریع بهبود اقتصادی در منطقه باشد و در اين ميان نبايد كمك به افغانستان فراموش شود. «ابراهیم رئیسی»، رئيس جمهور ايران نيز در صحبت‌های خود به موضوع پناهجویان افغاستان پرداخت و گفت که « ايران حتی فراتر از سهم عادلانه خود از آوارگان ملت ستمدیده افغانستان میزبانی کرده است.» لازم به ذكر است كه پس از بازگشت طالبان به قدرت صدها هزار شهروند افغانستان به ایران مهاجرت کردند. ایران همچنین برای بسیاری از افغان‌ها مسیری برای مهاجرت به ترکیه و سپس اروپا نیز است.

به طور كلي كشورهاي عضو شانگهاني نگاه‌هاي متفاوتي به تحولات افغانستان دارند. پاكستان با نگاه حمايتي، بدنبال مشروعيت بخشي به طالبان در افغانستان است. در مقابل چین بیشتر اهداف اقتصادي را در افغانستان تحت حاكميت طالبان دنبال می‌کند و در تلاش برای نفوذ اقتصادی و همچنین استخراج منابع طبیعی و معادن افغانستان است. رویکرد اقتصادی چین به‌نحوی بوده است که این کشور در یک‌سال حکومت طالبان کمتر به مباحث دمکراتیک و تشکیل دولت فراگیر از سوی طالبان پرداخته است. همچنين سایر کشورهای عضو شانگهای نگاه امنیتی تهدید به افغانستان فعلی دارند. دغدغه‌های کلان امنیتی و گسترش تروریسم از ناحیه افغانستان نگرانی هميشگی آن‌ها از زمان تسلط طالبان بوده است.