دومینوی بحران... بازگشت اعتراضات به خیابان‌های فرانسه

پس از آنکه پلیس فرانسه روز سه‌شنبه (۶ تیر) به خودروی یک نوجوان ۱۷ ساله به نام «نائل ام» در حومه پاریس شلیک کرد و او را به قتل رساند، دور جدید اعتراضات در سراسر این کشور شروع شده است. پنجشنبه برای سومین شب متوالی، هزاران نفر از معترضان در شهرهای مختلف به خیابانها آمدند و مخالفت خود را با خشونتهای پلیس اعلام کردند. تصاویر و فیلم‌هایی که از درگیری معترضان و نیروهای امنیتی در پاریس و دیگر شهرهای بزرگ منتشر شده، صحنه‌های جنگی را نشان می‌دهد.

همانگونه که پلیس فرانسه اعلام کرد نیروهایش با حوادث جدیدی در شهرهای مارسی، لیون، پائو، تولوز و لیل از جمله آتش‌سوزی و پرتاب مواد محترقه توسط معترضان مواجه شده‌اند. این درحالی است که بر اساس اعلام وزیر کشور فرانسه، حدود ۴۰ هزار افسر پلیس در سراسر این کشور مستقر شدند تا با ناآرامی‌های اخیر مقابله کنند. فقط ۵۰۰۰ نفر در خیابانهای پاریس مستقر شده‌اند اما با این حال بسیاری از ادارات دولتی در آتش خشم معترضان سوختند.  

در منطقه نانتر واقع در حومه غربی پاریس که این نوجوان در آنجا کشته شد، معترضان خودروها را به آتش کشیدند، خیابان‌ها را محاصره کردند و اشیایی را به سوی پلیس پرتاب کردند. معترضان شعار «انتقام نائل» را در ساختمان‌ها و ایستگاه‌های اتوبوس نقش زده و یک بانک را به آتش کشیدند که توسط آتش‌نشانان خاموش شد تا از سرایت آتش به ساختمان بالای بانک جلوگیری شود.

پلیس پاریس اعلام کرد که در مرکز پایتخت یک فروشگاه کفش نایکی و زارا غارت شده و شیشه‌های آن شکسته شده است. معترضان در پاریس  شعار می‌دادند:«ما از این رفتار پلیس خسته شده‌ایم. این برای نائل است. ما نائل هستیم».

مقامات محلی در شهر «کلمر» در هشت کیلومتری مرکز پاریس، منع رفت‌وآمد شبانه را تا دوشنبه برقرار کردند و یک مقام محلی پاریس گفت که پس از ساعت ۹ شب به وقت محلی، تمام خدمات اتوبوس و تراموا متوقف خواهد شد؛ زیرا بعضی اتوبوس‌ها و ترامواها به آتش کشیده‌اند.

آتش اعتراضات در شهر کوچکی در فاصله ۹ کیلومتری پاریس، به تالار شهر رسیده و به این ساختمان آسیب‌هایی وارد کرد. این آتش به ورزشگاه ملی فرانسه که مقر المپیک ۲۰۲۴ پاریس است هم نزدیک بود.

همچنین در شهر مارسی که دومین شهر مهم فرانسه است، پلیس در جریان درگیری با جوانان در یک منطقه توریستی نارنجک‌های گاز اشک‌آور شلیک کرد. واحدهای پلیس ویژه در لیل، لیون و بوردو مستقر شدند و در گرنوبل یک اتوبوس هدف پرتاب مواد محترقه قرار گرفت و کارمندان شرکت حمل و نقل محلی کار را متوقف کردند.

معترضان شبهای سه‌شنبه و چهارشنبه هم اعتراضات گسترده‌ای را علیه خشونتهای پلیس برگزار کردند و تعدادی از خودروها و ساختمان‌های عمومی را در حومه پاریس و تولوز، لیل و مارسی به آتش کشیدند.

رسانه‌های‌ غربی گزارش دادند، جوانان خانواده‌های کم‌درآمد در شهرک‌هایی که پروژه‌های دولتی مسکن اجتماعی در آن‌ها اجرا شده، در روزهای اخیر دست به اعتراض زده‌اند.

جرالد دارمانیان، وزیر کشور فرانسه در بیانیه‌ای اعلام کرد که ۹۰۰ نفر در اعتراضات در سراسر فرانسه دستگیر شدند و دهها نفر نیز از معترضان با شلیک گاز اشک آور توسط پلیس زخیم شده‌اند. بر اساس آمارهای اعلام شده، بیشتر بازداشت‌شدگان بین ۱۴ تا ۱۸ سال سن دارند و نشان می‌دهد که نوجوانان بیش از همه از این مسئله متاثر شده‌اند. همچنین گفته می‌شود که ۲۵۰ پلیس در این اعتراضات زخمی شده‌اند.

وحشت دولت از تشدید اعتراضات

میزان تخریب اموال و اماکن عمومی در شهرهای مختلف از جمله لیون، تولوز و برست موجی از واکنش‌ شهروندان و مقام‌های فرانسه را برانگیخته است. شهردار یکی از حومه‌های پاریس گفته که این نگرانی وجود دارد که وضعیت در شب‌های آینده بدتر شود.

موج جدید اعتراضات برای دولتمردان فرانسه به قدری نگران کننده است که امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه روز جمعه پس از گسترده‌ترین شب اعتراضات، کابینه خود را برای دومین جلسه بحران طی دو روز گذشته دورهم جمع کرد. مکرون که به بروکسل سفر کرده بود، نشست خبری خود با خبرنگاران را نیمه تمام گذاشت و برای بررسی اوضاع امنیتی، به پاریس برگشت.   

وزیر کشور و الزابت بورن، نخست وزیر فرانسه گفته‌اند که پاسخ دولت به معترضان باید بسیار محکم باشد اما طرح اعلام وضعیت اضطراری در شرایط فعلی را رد کردند. با این حال باتوجه به تشدید اعتراضات که دولت را در شرایط سختی قرار داده و سیستم حمل و نقل را مختل کرده است، بعید نیست که در روزهای آینده وضعیت اضطراری هم از سوی دولت اعمال شود.

هر چند مکرون روز چهارشنبه به خبرنگاران گفت:«ما یک نوجوان داریم که کشته شد و این اقدام غیرقابل توضیح است و هیچ چیز مرگ یک مرد جوان را توجیه نمی‌کند». اما اظهارات مکرون، معترضان را راضی نکرد و روز پنجشنبه با قدرت تمام به خیابان آمدند و پرآشوب‌ترین شبهای فرانسه در دو دهه اخیر را رقم زدند.

سیاستمداران چپ هم محکومیت این نوجوان را محکوم کردند و با اشاره به حوادث کشته شدن افراد توسط پلیس ایالات متحده، از آنچه به عنوان «آمریکایی شدن پلیس» نام بردند، انتقاد کردند.

شروع ماجرا

اعتراضات جدید پس از آن شروع شد که یک افسر پلیس به یک جوان آفریقایی شمالی تبار در حین رانندگی در حومه کارگری پاریس در نانتر شلیک کرد. گشت موتورسیکلت پلیس این جوان ۱۷ ساله را پشت فرمان خودرو متوقف کرد و هنگامی که مرد جوان به طور ناگهانی از محل خارج شد، تیر مرگبار از سلاح سرویس افسر پلیس به طرف وی شلیک شده و کشته شد.

پلیسی قاتل، مدعی شده بود که این نوجوان قصد زیر گرفتن آن‌ها را بعد از متوقف کردن خودرو داشته است، اما ویدیوی منتشر شده از حادثه نشان می‌دهد دو پلیس درحالی که به پنجره خودرو مقتول نزدیک می‌شوند، کلت کمری خود را به سمت راننده نشانه گرفته و با حرکت خودرو، یکی از آن‌ها اقدام به شلیک می‌کند. این ویدیو نشان می‌دهد که خودرو مقتول کمی پس از حرکت، به یک پست در نزدیکی محل حادثه برخورد کرده و متوقف شده است. هر چند پلیس خاطی بازداشت شده و پرونده قضایی برای بررسی اتهامات او تشکیل شده است اما معترضان عقب نشینی نکرده و هر روز بر دامنه اعتراضات خود می‌افزایند.

کاربران در شبکه‌های اجتماعی با به اشتراک گذاشتن تصاویر و فیلم‌های متعددی از وضعیت آشوبناک شهرهای مختلف فرانسه در پی برخورد خشن نیروهای امنیتی با معترضان نوشتند:«وضعیت کنونی در فرانسه نسبت به شورش هفته قبل واگنر در روسیه، بیشتر به کودتا شباهت دارد، اما رسانه‌های جریان اصلی غربی هیچوقت به آن اعتراف نمی‌کنند».

اعتراضات اخیر را با مشابه آن در سال ۲۰۰۵ مقایسه می‌کنند، در آن زمان مرگ دو نوجوان بر اثر برق گرفتگی در شمال پاریس که توسط پلیس تعقیب می‌شدند، اعتراضات گسترده‌ای را برانگیخت که سه هفته به طول انجامید و در نهایت ژاک شیراک، رئیس جمهور سابق فرانسه برای غلبه بر این بحران وضعیت فوق العاده اعلام کرد.

اعتراضات علیه خشونتهای پلیس درحالی است که در سالهای اخیر اعتراضات گسترده‌ای علیه سیاستهای دولت مکرون ایجاد شده است. اعرتاضات موسوم به جنبش «جلیقه زردها» که در نوامبر ۲۹۱۸ در واکنش به گرانی سوخت شروع شد، جرقه اعتراضات سراسری علیه دولت مکرون را کلید زد که تا یکسال به طور هفتگی ادامه داشت. سال گذشته نیز طرح دولت مکرون برای افزایش سن بازنشستگی از ۶۲ سال به ۶۴، اعتراضات گسترده‌ای را در سراسر این کشور رقم زد و از بهمن ماه تا فروردین کم و بیش تداوم داشت. در اعتراضات ماههای اخیر درباره طرح اصلا قانون بازنشستگی، در فروردین ماه گذشته بیش از 3 میلیون نفر در شهرهای مختلف فرانسه به خیابانها آمدند. در آن اعتراضات صدها نفر از معترضان زخمی و دستگیر شدند و همچنین صدها نفر از نیروهای امنیتی نیز زخمی شدند.  

تبعیض علیه مهاجران در فرانسه

قتل نوجوان فرانسوی جدای از خشونتهای پلیس از زاویه دیگری هم قابل بررسی است. نائل ام، شهروند فرانسوی با تبار مراکشی - الجزایری و مسلمان بود و قتل او بار دیگر تبعیض علیه مهاجران و مسلمانان در کشور مدعی مهد تمدن را به نمایش گذاشت. هر چند بیش از ۶ میلیون مسلمان در فرانسه سکونت دارند و تقریبا۱۰ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند اما نوع برخورد با مهاجران، وجود تبعیض، نژادپرستی و بی‌عدالتی سیستماتیک در فرانسه را بیان می‌کند.   

بر اساس گزارشها، مهاجران نمی‌توانند مانند فرانسوی‌ها از فرصت‌های کاری بهره‌مند شوند و گاه با سرگردانی طولانی در روندهای استخدام، عملا پاسخ منفی می‌گیرند که این مورد تنها به افراد فاقد مهارت شغلی، کم یا بی‌سواد محدود نیست و برخی مواقع خارجیان کارشناس و دانش آموخته را نیز دربر می‌گیرد. نام، رنگ، تبار، ملیت، پوشش و دین نقشی غیرقابل انکار در ورود فرد به دنیای کار در فرانسه بازی می‌کند.                      

در سال‌های ۲۰۱۹-۲۰۲۰، ۴۶ درصد از مهاجران آفریقایی گزارش کردند که از رفتار نابرابر یا تبعیض در فرانسه رنج می‌برند. همچنین، احساس تبعیض همراه با احساس عدم به رسمیت شناختن به عنوان یک فرانسوی برای فرزندان مهاجران ادامه دارد.    

در سال ۲۰۲۱، در میان جمعیت فعال ۱۵ تا ۷۴ ساله، ۱۴ درصد زنان مهاجر و ۱۲ درصد مردان مهاجر بیکار بوده‌اند. این درحالی است که برای زنان و مردانی که نه مهاجر هستند و نه از نوادگان مهاجرها محسوب می‌شوند، نرخ بیکاری ۷ درصد است.

مطالعه موسسه ملی آمار و مطالعات اقتصادی فرانسه با عنوان «مهاجران و نوادگان مهاجران در فرانسه» گفته است که مهاجران شاغل اغلب قراردادهای شغلی با مدت محدود دارند و همچنین بیشتر مشاغل برای آنها با مزایای کمتر، دستمزدهای پایین‌تر و شرایط کاری دشوارتر است. علاوه بر این، ۳۹ درصد از مردان مهاجر شغل یدی دارند، در مقابل ۲۹ درصد از مردانی که نه مهاجر هستند و از نوادگان مهاجران محسوب می‌شوند در این نوع مشاغل مشغول به کار هستند.

بر اساس آمار رویترز، اکثر کشته شدگان توسط پلیس از سال ۲۰۱۷ سیاه‌پوست یا با اصالت عربی بوده‌اند، سه قتل در سال ۲۰۲۱ و دو مورد در سال ۲۰۲۰ رخ داده است.

از سوی دیگر، در سال ۲۰۲۰، چند صد مهاجر غیرقانونی در «اردوگاه کاله» در مرکز پاریس چادرهایی را برپا کرده بودند که پلیس فرانسه با خشونت تمام این چادرها را برچید و مهاجران را از این منطقه بیرون راند.

مردم فرانسه در سالهای اخیر نشان داده‌اند که برای رسیدن به خواسته‌های بر حق خود، حاضرند تا مدت طولانی به اعتراضات ادامه دهند. مکرون جوانترین رئیس جمهور تاریخ فرانسه در ۶سال ریاست خود نتوانسته مردم را راضی نگه دارد و همواره با تصویب برخی طرحهای چالش برانگیز، اعتراضات مردمی را علیه دولت خود برانگیخته است و این بار هم خشونتهای پلیس کار دست کاخ الیزه داده و نشان می‌دهد این اعتراضات تمامی ندارد و تا پایان دوره ریاست مکرون هم ادامه خواهد داشت.

دولت فرانسه درحالی صدها نفر از معترضان را زخمی و بازداشت کرده است که سال گذشته با موج سواری روی آشوبهای داخلی در برخی شهرهای ایران، مقامات جمهوری اسلامی را متهم به نقض حقوق بشر می‌کرد و حتی مکرون با سرکردگان آشوبها در خارج دیدار و گفتگو کرد. اما خشونت پلیس فرانسه علیه معترضان در ماههای اخیر، نشان داد که حقوق بشر در فرانسه بیش از سایر کشورها نقض می‌شود و به نوعی سیستماتیک شده است.