رفراندوم؛ متن یا حاشیه

خراسان نوشت: دیدار رمضانی با دانشجویان، معمولا یکی از مهم‌ترین دیدارهای هرسال رهبری است دیداری که رهبر انقلاب اصولا شنیدن دیدگاه دانشجویان و نمایندگان تشکل‌های دانشجویی و حتی پاسخگویی به بخشی از این مطالبات را در بخشی از بیانات خود می‌گنجانند.

امسال نیز سخنان ایشان خطاب به این دانشجویان راهبردی و دارای نکات مهمی بود که با جنجال دروغین مسئله همه پرسی به حاشیه رانده شد. درحالی که رهبری همه پرسی درباره «مسائل گوناگون کشور» را غیرمنطقی و نادرست دانسته و آن را غیرممکن خوانده بودند، ضدانقلاب با تقلبی آشکار، موضوع اصل جمهوری اسلامی، اصل رای و نظر مردم و انتخاب‌های کلی مانند ریاست جمهوری را به آن متصل و شروع به فضاسازی کردند که پس نظر و رأی مردم چه می‌شود؟

پیش از هر گونه داوری، «متن» دقیق بیانات رهبری را در این جلسه با هم بخوانیم: «یکی از برادرها گفت رفراندوم؛ این‌جوری گفتند که اگر چنان چه شما از اوّل در همه مسائلی که پیش می‌آمد رفراندوم می کردید، حالا آن حسّاسیّت روی رفراندوم وجود نداشت. کجای دنیا این کار را می کنند؟ مگر مسائل گوناگون کشور قابل رفراندوم است؟ مگر همه مردمی که در رفراندوم باید شرکت کنند و شرکت می‌کنند، امکان تحلیل آن مسئله را دارند؟ این چه حرفی است؟ چطور می‌شود رفراندوم کرد، در مسائلی که تبلیغات می‌شود کرد، از همه طرف حرف می‌شود زد؟ اصلاً یک کشور را شش ماه درگیر بحث و جدل و گفت وگو و دوقطبی‌سازی می‌کنند برای این که یک مسئله‌ای رفراندوم بشود. در همه مسائل رفراندوم بکنیم؟ یعنی قضایا این‌جوری نیست که آدم این‌جور ساده از رویشان [عبور کند].رهبر انقلاب - ۲۹ فروردین ۱۴۰۲.»این نشان می‌دهد که گوینده در مقام واکنش به یک گفته دیگر است، نه در مقام بیان درباره اصل موضوع.

دانشجویی گفته : «باید از روز اول درباره مسائل مختلف همه پرسی برگزار می‌کردیم تا حساسیت به وجود نیاید. در۴۴ سال گذشته مواردی از مسائل بسیار مهمی وجود داشته که در صورت رجوع به همه پرسی بسیاری از نابسامانی‌ها به وجود نمی‌آمد. همچنین اگر همه پرسی تبدیل به رویه‌ای در تصمیم‌گیری‌های مهم می‌شد امروز امکان سوءاستفاده از این کلیدواژه از جانب برخی ورشکستگان سیاسی برای کسب اعتبار مجدد به وجود نمی‌آمد.»

رهبری جواب داده‌اند که این در باره همه مسائل شدنی نیست (قابل رفراندوم نیست). استفهام در باره این که «در کجای دنیا چنین می‌کنند؟» مربوط به همین بخش است. نکته دیگر در باره «همه مردم» است که حق انتخاب دارند (امکان تحلیل). یعنی جایی که به نظرات مختلف و عمیق کارشناسی نیاز است، امور در مسیری بیفتد که به دلیل تبلیغات امکان جدال و دوقطبی و تعلیق و... در آن بیشتر است تا تصمیم‌گیری درست و بهنگام.

جالب این که بیشتر واکنش‌های مخالفت‌آمیز درباره همین ماجرا در واقع تایید نظر رهبری است که چقدر راحت می‌شود با مانور رسانه‌ای افکار عمومی را دستکاری کرد، وگرنه این بحث ساده و روشن، دلالتی بر حق مردم برای تعیین نوع نظام سیاسی یا خودکامگی ندارد. به جمله آخر دقت کنید. جایی که رهبری از ساده‌انگاری در باره مسائل کشور گلایه می‌کند؛ از پیچیده ندیدن مسئله‌ها و راه‌حل‌ها.

به‌نام مردم‌سالاری، توده‌گرایی به‌خوردمان ندهند

در این بین رسالت نوشت: «امروز همه پرسی کردیم و جامعه میل به سویی داشت، جامعه سیال است و هرچند ماه یا چند سال یک بار ممکن است نظر غالبش تغییر کند و آن گاه دوباره باید همه پرسی برگزار کرد، این که اساسا اگر همه چیز منوط به همه پرسی باشد، ساختارسازی و دولت سازی چرا انجام شده است و جایگاه نظام تقنینی کجاست؟»

همشهری نیز نوشت: «توضیح رهبر انقلاب از حیث عقلانیت و مدیریت همه پرسی برای همه مسائل است که اجرای آن اساسا نه ممکن است و نه منطقی؛ لذا نه اصل همه پرسی را نفی می‌کند و نه قدرت تشخیص مردم را. اگر پزشکی به من و شما گفت برای نسخه پیچیدن باید نظر بیمار را بپرسم او دلسوز ما نیست؛ وکیل حقوقی‌مان نیز؛ ممکن است شیادی باشد در لباس پزشک و حقوق دان. خلاصه این که مراقبت کنیم به‌نام مردم‌سالاری، توده‌گرایی به‌خوردمان ندهند.»

نمی‌توان اتهام معتقد نبودن به قدرت تحلیل مردم و همه پرسی ‌گریزی را به جمهوری اسلامی ایران نسبت داد که در اصل ۵۹ قانون اساسی خویش، مراجعه به آرای مستقیم مردم در مسائل «بسیار مهم» اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را به رسمیت شناخته و در کارنامه خود، همه‌پرسی‌های قانون اساسی و همه‌پرسی منحصربه‌فرد ۱۲ فروردین درباره «اصل نظام» را دارد. در ایران تا امروز ۳ بار همه پرسی برگزار شده است.

اجرای آن نیز مثل همه جای دنیا سازوکار مشخص دارد. در ایران با درخواست رئیس جمهور یا پیشنهاد ۱۰۰ نماینده و موافقت دوسوم مجلس همه پرسی برگزار می شود.

سجاد ایزدی، استاد حوزه نیز به فارس گفت: همه پرسی اولاً مسیر قانونی خودش را باید طی کند، ثانیاً همه پرسی چیز ساده و سهلی نیست که هر از چندگاهی به صرف این که عده‌ای شعارش را سر می‌دهند برگزار شود. الآن مگر همه پرسی مسئله جامعه و چالش اجتماع ایرانی است که بخواهیم برگزار کنیم؟ در بحثی مثل راهکار برون‌رفت از مشکل اقتصادی مشورت و شورا به درد نمی‌خورد و باید به نظر و رأی خبرگان نگاه کرد، چرا که این موضوع یک امر تخصصی است. در جایی که کسب علم نیاز است، مشورت و شورا نقض غرض است چون باید به خبره رجوع شود و ما هدف مان کسب علم است.

عطاءا... مهاجرانی نیز نوشت: «در بخش همه پرسی در درون ساختار نظام که می‌تواند همه پرسی متمم قانون اساسی نیز از مصادیق آن باشد. گمان نمی‌کنم کسی مخالفتی داشته باشد، سخن بر سر آنانی است که شعار عبور از نظام جمهوری اسلامی را مطرح می‌کنند، منتها از طریق همه پرسی! کدام نمونه تاریخی را سراغ دارند که چنین شده باشد؟ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در واقع بر مبنای حکومت دینی و نظریه ولایت فقیه تنظیم شده است و در همه پرسی قانون اساسی و اصلاحیه قانون اساسی به تصویب ملت ایران رسیده است.

ساختار شکنان می‌گویند اصل حکومت دینی و نظریه ولایت فقیه را به همه پرسی بگذارید. یعنی اصل نظام را ...در واقع براندازان و ساختار شکنان که از طریق آشوب و اغتشاش و تسخیر خیابان و میدان نتوانسته‌اند نظام ج. ا ایران را براندازند، از شعار نرم همه پرسی استفاده می‌کنند. برخی نیز بدون توجه به فضا و موضوع بحث و تفکیک همه پرسی در نظام یا بر نظام، همه پرسی را تکرار می کنند!»

از طرف دیگر، هر عقل‌سلیمی می‌تواند به این پرسش پاسخ دهد که چرا اکثریت قریب‌به‌اتفاق کشورهای دنیا برای حل مسائل خود، سالی چندبار همه پرسی برگزار نمی‌کنند؟ چنان که به گزارش یورونیوز در طول ۳۰ سال گذشته در انگلستان، اسپانیا، فرانسه و دانمارک کمتر در نهایت سه بار همه پرسی برگزار شده است.

در انگلیس نیز جدایی از اتحادیه اروپا(برگزیت) که به همه پرسی گذاشته شد تا ماه‌ها سیاست داخلی و خارجی بریتانیا دستخوش ناآرامی و تلاطم بود. افزون بر این از زمان برگزاری همه‌پرسی برگزیت در ژوئن ۲۰۱۶ و رأی مثبت به خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، تحولات مختلفی از مذاکرات متعدد و پیچیده بین بروکسل و لندن تا رویارویی موافقان و مخالفان برگزیت در داخل انگلیس جریان داشته است. با این حال مسئله‌ای که قابل انکار نیست، تأثیر منفی فرایند برگزیت بر اقتصاد و جامعه انگلیس است.

مسئله‌ای در متن یا حاشیه؟

همین روز عید فطر بود که مقام معظم رهبری در سخنان خود بر ضرورت دوری کردن از حواشی تاکید کردند. تذکر دقیق و قابل تامل ایشان بر لزوم تمرکز بر حل مشکلات کشور حجت را تمام کرد که باید به حواشی و بگومگوها پایان داد. اگرچه متأسفانه هنوز هم شاهد برخی مواضع و سخنان از تریبون‌های مختلف درباره موضوعات حاشیه‌ای مختلفی هستیم. یکی از این موضوعات حاشیه‌ای همین بحث همه پرسی است.

بحثی که جریان ضد انقلاب با تقطیع و تفسیر نادرست از سخنان قبلی رهبری آن را به یک موضوع اختلافی جدید تبدیل کرد. آن هم درحالی که همان طور که اشاره شد تکلیف همه پرسی در قانون اساسی جمهوری اسلامی مشخص است و سوابق جمهوری اسلامی در چهل و چند سال گذشته نیز حاکی از توجه ویژه و دقیق به این موضوع است. با همه این‌ها شاهدیم که از یک سو نیروهای معارض که تکلیف شان و نیت شان از طرح موضوع همه پرسی مشخص است، به این بازی ادامه می‌دهند.

اما از سوی دیگر برخی مدافعان در این بازی افتاده و با اشاره به مثلا عکس‌های جمعیت حاضر در نماز عید فطر یا راهپیمایی‌ها و ... از همه پرسی می‌گویند. اما این بگومگو در حالی است که به باور بسیاری از دلسوزان، الان به هیچ وجه، وقت پرداختن به این طور حواشی و دور شدن از مسائل اصلی نیست. شاهد این مدعا توییت اخیر مهدی فضائلی است که نوشته: «تکلیف همه پرسی در اصل ۵۹ قانون اساسی روشن شده، مراقب باشیم بحث همه پرسی جامعه را قطبی نکند و اذهان را از مسئله اصلی کشور یعنی اقتصاد و رفع مشکلات معیشتی مردم منحرف نسازد.»