آیا آشتی‌کنان اسد و اردوغان روی می‌دهد؟

 ترکیه که از تابستان امسال روند عادی سازی روابط با دولت سوریه را کلید زده است، تلاش می‌کند با کمک کشورهای حامی دمشق این گفتگوها را به سرانجام رسانده و هرچه سریعتر روابط خود را با همسایه جنوبی ازسربگیرد. به همین منظور، نشست چهارجانبه سوریه در روزهای ۲۴ و ۲۵ اسفند به میزانی مسکو پایتخت روسیه و با حضور معاونان وزرای خارجه ترکیه، روسیه، سوریه و ایران برگزار می‌شود. بوراک آک‌چاپار معاون وزیر خارجه ترکیه، میخائیل بوگدانوف نماینده ویژه رئیس جمهور روسیه در امور خاورمیانه و کشورهای آفریقایی، علی‌ اصغر خاجی مشاور امور سیاسی وزیر خارجه ایران و ایمن سوزان معاون وزیر خارجه سوریه در این نشست حضور خواهند داشت.

بوگدانوف در سخنانی هدف از نشست چهار کشور را آماده کردن مقدمات نشست وزرای خارجه این کشورها اعلام کرده است. در ماههای اخیر دیدارهای متعددی بین روسای دستگاههای اطلاعاتی ترکیه و سوریه برگزار شد و پس از آن وزرای دفاع دو کشور هم در دی ماه در مسکو بایکدیگر گفتگو کردند که نتایج آن نیز مثبت ارزیابی شد. در این نشست موضوعات بحران سوریه و مشکل پناهجویان و تلاش‌های مشترک برای مبارزه با کلیه سازمانهای تروریستی در سوریه و همچنین تلاش برای برگزاری دیدار وزاری خارجه دو کشور بررسی شد و نشان می‌دهد که گامهای مهمی در این زمینه برداشته شده است.

نشست مسکو درحالی قرار است برگزار شود که روزنامه جمهوریت ترکیه در خبری مدعی شد که همزمان با نشست چهارجانبه بشار اسد، رئیس جمهور سوریه هم احتمالا به مسکو سفر خواهد کرد.  این رسانه به نقل از «نیکولای سورکوف» محقق ارشد مرکز مطالعات خاورمیانه مستقر در مسکو، نوشت که رهبران روسیه و سوریه درباره گام‌هایی لازم در روند عادی‌سازی روابط دمشق و آنکارا با میانجیگری روسیه گفت و گو خواهند کرد. هر چند این روزنامه مدعی شد که سفر بشار اسد به مسکو بر بر مسائل بشردوستانه و روابط دوجانبه به خصوص زلزله اخیر در شمال کشورش متمرکز خواهد بود. هرچند مقامات روسی و سوری صحت و سقم این خبر را تایید و یا رد نکرده‌اند اما پیش از این رجب طیب اردوغان، از ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه خواسته بود تا بشار اسد را به دیدارهای آتی در مسکو دعوت کند.

اولین حضور ایران

این نشستها در ماههای گذشته به صورت دوجانبه و سه جانبه برگزار می‌شد اما این بار ایران هم به جمع این کشورها اضافه شده است. حضور ایران در این نشست درحالی است که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه ماه گذشته از مسکو خواست تا ایران هم در این نشست‌ها حضور داشته باشد و پس از آن مقامات دمشق هم تمایل خود را به مشارکت کشورمان در نشستهای آتی ابراز کردند. اعلام حضور ایران در نشست مسکو، درحالی است که حسین امیرعبداللهیان، اخیرا در سفر به سوریه و ترکیه با مقامات ارشد این کشورها دیدار و گفتگو کرد که نشان می‌دهد تحرکات دیپلماتیک تهران برای اجرای توافق عادی سازی افزایش یافته است.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران همچنین در ارتباط با روابط سوریه با ترکیه و نقش ایران در این موضوع گفت:«روابط سوریه با همسایگانش مورد توجه ایران است و بهبود این روابط از اولویت‌های تهران است و افزایش همکاری‌ها بین سوریه و کشورهای منطقه از جمله ترکیه به تحقق  صلح در منطقه کمک می‌کند». تهران و مسکو سعی دارند در این باره مساعدت کرده و راه را برای عادی سازی روابط دو کشور همسایه هموار کنند، زیرا در شرایط کنونی که تنشها بین روسیه و غرب تشدید شده است، کشاندن ترکیه به اردوگاه شرق می‌تواند در پایان دادن به بحران سوریه گره‌گشا باشد. ایارن در یک دهه گذشته در تحولات سوریه، نقش تاثیرگذار و قابل توجهی داشته است و کشورهای غربی هم بارها اعتراف کرده‌اند که بدون کمک ایران نمی‌تواند بحران سوریه را پایان دهند و ترکیه هم به این مسئله واقف است و حضور نمایندگان جمهوری اسلامی در نشستها را مفید ارزیابی می‌کند که در گشودن گره مذاکرات سیاسی کمک زیادی خواهد کرد. ایران یکی از کشورهای ضامن نشستهای آستانه است و مذاکرات زیادی را با مقامات آنکارا و روسیه در سالهای گذشته برگزار کرده‌اند و مشارکت در نشستهای عادی سازی هم جایگاه قدرتمند کشورمان را در تحولات داخلی سوریه نشان می‌دهد. 

تحرکات گسترده ترکیه برای عادی سازی روابط در شرایطی است که پس از شروع بحران سوریه در مارس 2011، آنکارا در همسویی با جبهه عربی-غربی از گروههای تروریستی حمایت و روابط سیاسی خود را با دمشق قطع کرد و در این مدت با کمکهای تسلیحاتی و باز گذاشتن مرزهای خود برای تردد تروریستها، آتش جنگ در سوریه را شعله‌ور کرد ولی با افول و شکست تکفیریها، ترکیه که از رسیدن به اهدافش یعنی سرنگونی بشار اسد، رئیس جمهور سوریه ناامید شد، مواضع خود را تغییر داد و در چرخشی 180 درجه‌ای تمایل خود را نسبت به عادی سازی روابط ابراز کرد.

تقلای آنکارا برای دیدار اردوغان و اسد

با وجود اینکه مقامات امنیتی و اطلاعاتی ترکیه و سوریه بایکدیگر دیدار کرده‌اند اما هدف همه این دیدارها برای این است که اردوغان و بشار اسد را پس از 12 سال تنش در کنار هم قرار دهند. با اینکه اردوغان بارها از مقامات روسیه خواسته تا بشار اسد را مجاب کنند هر چه زودتر این فراق به پایان برسد اما طرف سوری تاکنون نظر مساعدی در این باره نداشته است. چرا که مقامات دمشق، ترکیه را یکی از مقصران اصلی بحران آفرینی و مصائب کشورشان می‌دانند و تاکنون دلشان با مقامات ترکیه صاف نشده و اعتمادی به رویکرد جدید این کشور ندارند. اردوغان سعی دارد هر چه زودتر پرونده عادی سازی روابط را به نتیجه رسانده و در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در 14 می، شانس خود را برای پیروزی مجدد بالا ببرد. اما بشار اسد و دیگر مقامات سوری رنج‌هایی را که در سالهای گذشته متحمل شده‌اند از یاد نبرده‌اند و نمی‌خواهند سریعا به آنکارا امتیاز دهند و برگزاری نشست چهارجانبه مسکو در سطح معاونان وزیر هم بیانگر این است که دمشق فعلا قصدی برای برگزاری دیدار در سطح مقامات ارشد دو کشور ندارد. اما اگر ادعای رسانه ترکیه مبنی بر حضور اسد در مسکو صحت داشته باشد، دور از ذهن نیست که اردوغان هم راهی مسکو شود تا دو رئیس جمهور پس از 12 سال تنش کدورت‌ها را رفع کرده و روابط گذشته را از سر بگیرند.

دولت سوریه برای عادی سازی شروطی را تعیین کرده که در صورت عملی شدن آن از سوی آنکارا، تصمیم نهایی خود را برای بهبود روابط اتخاذ خواهد کرد، شروطی که خروج نیروهای نظامی ترکیه از مناطق شمالی، قطع حمایت از تروریستها از مهمترین آنها هستند. با توجه به اینکه بخش‌هایی از اراضی سوریه تحت اشغال نظامی ترکیه و نیروهای تحت امر آن قراردارد، بنابراین بدون پایان اشغالگری، روابط ترکیه و سوریه به حالت عادی برنخواهد گشت و مقامات سوری هم گفته‌اند که صِرف اظهارنظر در این مورد کافی نیست و ترک‌ها باید در عمل هم  برادری خود را ثابت کنند.

ترکیه در سالهای گذشته با اشغالگری نظامی در شمال سوریه سعی داشت دموگرافی این مناطق را تغییر داده و با جدا کردن آن از تحت حاکمیت دولت مرکزی سوریه، حضور مادام‌العمر خود را تثبیت کند، اقدام مخربانه‌ای که دمشق به هیچ وجه در برابر آن مماشات نخواهد کرد و تا زمانی که ضمانت‌هایی را در ارتباط با خروج نیروهای نظامی ترکیه دریافت نکند، پای سند عادی سازی روابط را امضا نخواهد کرد و آنکارا هم این مسئله را به خوبی درک می‌کند.

ترکیه مدعی است حضور نیروهای نظامی در شمال سوریه با هدف مقابله با گروههای تروریستی حزب کارگران کردستان «پ ک ک» و یگانهای مدافع خلق «وای پی دی» انجام می‌شود ولی اینها بهانه است و مقامات سوریه چنین ادعایی را باور نمی‌کنند. البته، تهدیدات امنیتی که ترکیه از آن دم می‌زند بخش اعظم آن به خاطر سیاستهای اشغالگرانه آمریکا است که از سال 2016 گروههای کرد سوریه را زیر چتر حمایتی خود گرفته و با تجهیز آنها به سلاح، آتش جنگ در این مناطق را شعله‌ور می‌کند و اگر قرار باشد چنین تهدیدات تروریستی از بین برود باید با کمک دولت مرکزی سوریه انجام شود نه با تداوم اشغالگری.

از طرفی، در صورت کاهش حمایتهای آنکارا از تروریستهای ادلب، راه برای نابودی این گروهها در آینده هموار خواهد شد و اردوغان باید حسن نیت خود را در این زمینه هم نشان دهد، چرا که دوستی با دمشق همزمان با حمایت از تروریستها در تناقض است و مقامات دمشق آنرا نمی‌پذیرند.

باتوجه به سخت گیریهای دمشق برای عادی سازی روابط و عدم اعتماد به دولت ترکیه که به خاطر تجربه جنگ افروزی‌های اردوغان در 12 سال گذشته منطقی به نظر می‌رسد، لذا ترکیه دست به دامن ایران و روسیه شده است تا از طریق کشورهای حامی دمشق، عادی سازی را زودتر انجام دهد.  

از سوی دیگر، علاوه بر مسائل دیپلماتیک و امنیتی که در راس برنامه دو کشور در روند عادی سازی قرار دارد اما موضوع بازگشت آوارگان سوریه هم از نکات مهمی است که در دیدارهای دوجانبه به آن تاکید شده است. در حال حاضر حدود 3 میلیون و 700 هزار نفر از آوارگان سوری در خاک ترکیه سکونت دارند و اردوغان سعی دارد تا فورا پرونده آوارگان و بازگشت آنها به خانه را پایان دهد و به کمک دمشق نیاز دارد. چرا که ترکیه در سالهای اخیر با بحران اقتصادی گسترده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند و پس از وقوع زلزله اخیر، مشکلات این کشور دو چندان شده است. بنابراین، ادامه میزبانی از آوارگان سوری از عهده دولت ترکیه خارج است و توافق عادی سازی می‌تواند برای آنکارا کمک زیادی بکند.  

ورود ایران به نشست تحولات سوریه، مسیر عادی سازی روابط آنکارا و دمشق را تسهیل خواهد کرد و در صورتی که دولت اردوغان ضمانتهای لازم را برای پذیرش شروط سوریه ارائه دهد، بهبود روابط پیش از برگزاری انتخابات ترکیه دور از دسترس نیست.