مصرف گرايي در پوشش کتابخواني

برنامه سازان صداوسیما، برای جبران نبود خلاقیت در برنامه‌های تلویزیونی، از سلبریتی‌ها در اجرای برنامه ها، بهره می‌گیرند. روشی که با کاهش کیفیت برنامه‌های تلویزیونی، محتوا را فدای پوسته جذاب برنامه کرده و در نهایت تمام جاذبه برنامه در خدمت یک سلبریتی قرار می‌گیرد که سبک زندگی اش با زندگی معیار و الگویی که رسانه ملی باید به دنبال ترویج آن باشد، به طور کل در تضاد است. رهبر معظم انقلاب در حکم انتصاب عبدالعلی علی عسکری به سمت رئیس سازمان صداوسیما، تاکید می‌کنند که توصیه‌های ایشان به رئیس سازمان در حکم قبلی (حکم انتصاب محمد سرافراز) آمده است. در آن حکم، حضرت آیت الله خامنه ای، تصریح کرده اند: سازمان صدا و سیما با مأموریت خطیر «هدایت و مدیریت فرهنگ و افکار عمومی جامعه» به مثابه دانشگاه عمومی، وظیفه گسترش دین، اخلاق، امید و آگاهی و ترویج سبک زندگی اسلامی- ایرانی در میان آحاد ملّت را بر عهده داشته و به عنوان موتور محرک و مشوق پیشرفت کشور، وظیفه پشتیبانی رسانه‌ای همه جانبه و مبتکرانه در امر بسیج عمومی ملّت و نیز کمک به مدیریت‌های اجرایی در جهت تأمین اهداف و اجرای سیاست‌های کلان نظام و تحقق سند چشم انداز کشور را بر دوش دارد.

 

توجه به ترویج سبک زندگی اسلامی- ایرانی، از جمله مواردی است که صداوسیما به عنوان رسانه رسمی جمهوری اسلامی، باید به آن اهتمام داشته باشد. موضوعی که در عمل شاهد رفتار‌های متناقض و گاه خلاف آن در برنامه‌های صداوسیما هستیم. در کتاب «سبک زندگی بر اساس آموزه‌های اسلامی (با رویکرد رسانه ای)»، که از سوی سازمان صداوسیما منتشر شده آمده است: «افزون بر شبکه‌های ماهواره‌ای و سایت‌های اینترنتی، بسیاری از فیلم‌های سینمایی، تله‌فیلم‌ها، پیام‌های بازرگانی و برنامه‌های تلویزیونی رسانه ملی در جهت‌دهی به افکار عمومی و ایجاد تغییر در سبک زندگی نقش دارد.»

امروزه با نشستن در خانه و استفاده از اینترنت و شبکه‌های تلویزیونی و بدون حضور فیزیکی می‌توان الگو‌های رفتاری بسیاری را مشاهده و بررسی کرد و از میان آن‌ها الگویی متناسب با سلیقه و ترجیح خود برگزید. این‌ها امروزه منشأ شکل‌گیری سبک زندگی برای بسیاری از افراد جامعه شده است. در جامعه ایرانی نیز رسانه‌ها به‌ویژه تلویزیون، خواسته یا ناخواسته در الگوسازی برای تک‌تک افراد جامعه نقش پررنگی دارند. رسانه‌ها هم بستری هستند برای تجلی آرزو‌ها و هم آرزو‌های جدیدی می‌آفرینند. با این وجود، بیشترین توجه به سبک زندگی اسلامی در برنامه‌های تلویزیونی منحصر به برنامه‌های معارفی سیما شده است. دربرنامه‌هایی که معمولا در زمان اذان پخش می‌شوند و چند روحانی در مقام پاسخگویی به سوالات شرعی، تلاش دارند تا مردم را با شاخصه‌های زندگی اسلامی آشنا کنند. در این برنامه‌ها که شاخصه آن «سمت خدا» شبکه سه سیما است، بینندگان تلویزیون به تقوا و دوری از دنیا طلبی، اسراف، مال اندوزی تشویق می‌شوند. اما با پایان این برنامه بیننده‌ای که تلویزیون را مشوق خود به دنبال کردن زندگی اسلامی می‌بیند، با حجم عظیمی از آگهی‌های بازرگانی روبرو می‌شود که فقط یک هدف را تشویق می‌کند و آن سبک زندگی مصرف گرا است. سبکی که در نقطه مقابل زندگی اسلامی است.

 

در برنامه‌های پر طرفدار تلویزیون مانند «دورهمی»، «خندوانه»، «نود»، پای اسپانسر‌های به عنوان حامی مالی، بر روح برنامه حاکم شده و مطرح‌ترین مجریان تلویزیون در قامت تبلیغ کننده‌های خدمات اسپانسر برنامه ظاهر می‌شوند. در جدیدترین ردپای اسپانسر‌ها در برنامه‌های تلویزیونی شاهد اجرای برنامه «برنده باش» با حضور محمدرضا گلزار، از استار‌های سینمای تجاری هستیم. بازیگری که بیشترین محبوبیت را در قشر تین ایجر دارد دارد و تلویزیون با رضایت دادن به حضور وی به عنوان مجری می‌خواهد بیننده برای خودش جلب کند. هاشم رضایت، تهیه کننده «برنده باش» درباره علت انتخاب «محمدرضا گلزار» که سابقه اجرا هم نداشته، می‌گوید: «محبوبیت و آشنایی مردم با این هنرپیشه خوب و مستعد کشورمان به ما امکان می‌دهد تا جوانان بیشتری را مجذوب کتابخوانی و کسب معلومات کنیم.» موضوعی که از دغدغه‌های گلزار است و عامل اصلی پذیرش اجرا در برنامه بود. البته نام افراد دیگری هم مطرح بود، اما گلزار انتخاب اول بود! اما این برنامه به جای آنکه در خدمت فرهنگ سازی باشد، صرفا یک کپی پیش پا افتاده از برنامه‌ای خارجی است.

 

حسین فردرو، تهیه کننده با سابقه تلویزیون در این باره می‌گوید: متاسفانه تلویزیون در روند تولید برنامه‌های اسپانسرمحور خود به سمتی رفته است که از خود عوامل حرفه‌ای تلویزیون استفاده نمی‌کند بلکه سراغ سلبریتی‌ها و هنرمندان می‌رود. از طرف دیگر باید دانست که مسابقه «برنده باش» از مسابقه‌ای در آمریکا گرفته شده است که حتی در آنجا هم دیگر جذاب نیست و این نشان می‌دهد که چقدر تهیه کنندگان ما نسبت به کار‌های نو عقب هستند. اما مشکل برنده باش صرفا به استفاده از سلبریتی و کپی برداری از برنامه‌های خارجی منحصر نمی‌شود. این برنامه در ظاهری فرهنگی به دنبال ترویج سبک زندگی، است که در آن ولع رسیدن به سود (جایزه) ترویج می‌شود. جایزه ۱۰۰ میلیون تومانی که حتی در شرایط سقوط ارزش پول ملی نیز قابل توجه است. اما این جایزه به چه کسانی تعلق گرفته است؟ در برنامه «برنده باش» که به مناسبت عید قربان پخش شد، منوچهر هادی و یکتا ناصر زوج سینمایی که در فیلم «ایینه بغل» با گلزار همکاری داشتند، در برنامه شرکت کردند و در کمال ناباوری، برنده جایزه اصلی شدند. حتی اگر این احتمال باشد که این زوج بر اساس دانسته‌های خود برنده شده اند، چرا فقط سلبریتی‌ها باید در این برنامه برنده شوند؟! مشکل دیگر برنامه «برنده باش» تبلیغ غیر مستقیم این برنامه برای برخی از شرکت‌های تجاری است. برای نمونه یکی از برندگان این مسابقه تلویزیونی در انتها، از کارخانه فولاد خوزستان که یک مجموعه عظیم صنعتی است تشکر می‌کند، سوال اینجا است که در تلویزیون که حتی نشان دادن لوگوی یک برند تجاری در برنامه‌های تلویزیونی شامل پرداخت حقوق بازرگانی می‌شود، چطور می‌شود تعریف و تمجید از یک کارخانه صنعتی بدون پرداخت هزینه بوده است؟!

 

تلویزیون شب‌ها ویژه برنامه‌ای مخصوص خریداران یک فروشگاه زنجیره‌ای دارد و پخش مسابقات جام جهانی فوتبال عملا به آگهی نامه چند برند از جمله یک آموزشگاه کنکور، یک موسسه انتشاراتی، یک اپ موبایلی و چند اپراتور تلفن همراه تبدیل شده بود. تبلیغاتی که هیچ رنگ و بویی از رویکرد سبک زندگی اسلامی نداشتند، اما توانستند میلیارد‌ها تومان برای صداوسیما درآمد زایی کنند. برای همین اصل ساده است که هر روز شاهد کاهش بار معنویت در تلویزیون و افزایش تجاری شدن برنامه‌هایی رسانه‌ای هستیم که باید دانشگاه اخلاق باشد.