ترکیه و پروژه سوریه هراسی

پایگاه رهنما:

با گذشت بیش از دو هفته از انفجار مرگبار تروریستی استانبول، بار دیگر نگاه‌ها به مهاجران سوریه‌ای در این شهر و دیگر شهرهای ترکیه با ظن و بدگمانی دوچندان همراه شده است. پلیس ترکیه کمتر از 12ساعت پس از انفجار تروریستی استانبول در گزارشی اعلام کرد که یک زن سوریه‌ای عامل حمله بوده که از کردهای سوریه دستور می‌گرفته است. در جریان دستگیری‌های پس از انفجار، این زن 23ساله به نام «احلام البشیر» و 46نفر دیگر بازداشت شدند. از همان زمان، فشارها روی مهاجران سوریه‌ای در ترکیه تشدید شد.
 در طول این مدت، پناهجویان سوریه‌ای در ترکیه دوران سختی را سپری کرده‌اند. آنگونه که یک وب‌سایت  معتبر جهانی گزارش می‌دهد، طی روزهای اخیر، استفاده از کلمه ترکی «شهروندان اهل سوریه» ، در رسانه‌های اجتماعی افزایش یافته است. در اغلب پست‌هایی که در توییتر، فیسبوک و اینستاگرام منتشر می‌شود، کاربران خواستار اخراج مهاجران سوریه‌ای هستند.  « سوریه‌ای‌ها را اخراج کنید» ؛ یکی از جملات پرتکراری است که این روزها در حساب‌های کاربری فعالان ترکیه‌ای در شبکه‌های اجتماعی به کرات دیده می‌شود . همچنین بسیاری از کاربران از باز شدن مرزهای ترکیه روی مهاجران سوریه‌ای انتقاد می‌کنند.
آنکارا مدعی است که عامل اصلی انفجار استانبول در شهرهای شمال سوریه، در نزدیکی مرز با ترکیه آموزش‌دیده است؛ همین بهانه‌ای‌ شده تا به دستور رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، حملات و بمباران مناطق شمال سوریه با هدف قرار دادن گروه‌های کُرد این کشور آغاز شود. با این حال به‌نظر نمی‌رسد که بمباران‌های ارتش ترکیه در شمال سوریه تا‌کنون توانسته باشد از حجم خشم شهروندان ترکیه از پناهجویان و مهاجران سوریه‌ای پس از واقعه انفجار بکاهد.
اما واقعیت‌های میدانی چیست؟
جهت‌گیری منفی افکار عمومی ترکیه علیه مهاجران سوریه‌ای، شرایط برای ادامه حضور آنها در شهرهای ترکیه را سخت کرده است. براساس آمار کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، بیش از 3میلیون و 700هزار آواره سوریه‌ای در ترکیه زندگی می‌کنند. از این تعداد، 98درصد در شهرهای ترکیه زندگی می‌کنند و باقی آنها در کمپ‌های آوارگان اسکان داده شده‌اند. همچنین براساس داده‌های اداره کل مدیریت مهاجرت ترکیه، استانبول میزبان بیشترین مهاجران سوریه‌ای است و جمعیت مهاجران سوریه‌ای در این شهر به 542هزار نفر می‌رسد. همچنین غازی‌عینتاب، خاتای و شانلی‌اورفه هرکدام به‌ترتیب با دارا بودن بیش از  400هزار نفر در رده‌های بعدی بیشترین شهرهای دارای پناهجوی سوریه‌ای هستند.
جمعیت سوریه‌ای‌ها در سایر شهرهای ترکیه، کمتر از 300هزار نفر است. با وجود این جهت‌گیری علیه آنها نیز با شدت بیشتری جریان دارد. وب‌سایت العربی‌الجدید نقل قولی از صدف کباس، مجری معروف تلویزیون ترکیه که اخیراً به اتهام توهین به رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه زندانی شده است، نوشته است: «سوریه‌ای، افغان، عرب، آفریقایی و... همه مهاجران غیرقانونی، باید فوراً اخراج شوند.» همچنین یکی از مفسران معروف ورزشی در یک برنامه زنده ورزشی تلویزیون با بیان اینکه من برادری از سوریه ندارم، گفت: «پناهندگان باید به کشورهایشان بازگردانده شوند.»
درواقع پذیرش بزرگ‌ترین جامعه پناهجویان جهان در ترکیه به تنش‌ها و افزایش احساسات ضد‌پناهجویان در این کشور منجر شده است. سال گذشته در یکی از محله‌های آنکارا، یک نزاع ساده بین ترکیه‌ای‌ها و سوریه‌ای‌ها به‌دلیل تنش‌های قومی تشدید شد که در نهایت منجر به اخراج ساکنان سوریه‌ای از این محله شد. براساس گزارش العربی‌الجدید، با وجود درخواست‌های گسترده از دولت اردوغان برای اخراج مهاجران سوریه‌ای، اما تعداد کمی از مهاجران سوریه‌ای تا‌کنون به کشورشان بازگشته‌اند. همچنین براساس یک نظرسنجی که در سال  2020انجام شد، فقط 16درصد از پناهجویان برای بازگشت به سوریه درصورت پایان جنگ ابراز تمایل کرده‌اند؛ این در حالی است که همزمان نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که 82 درصد از شهروندان ترکیه اصرار دارند که مهاجران سوریه‌ای یا به کشورشان بازگردند یا در کمپ‌های پناهندگان اسکان داده شوند.
طراحی عملیات نظامی پشت پرده سوریه‌هراسی
اگرچه حملات و انتقادات علیه پناهجویان سوریه‌ای پس از انفجار استانبول چند برابر شده است ، اما برخی دیگر این وضعیت را فرصتی مناسب برای سیاستمداران آنکارا می‌دانند. براین اساس، افزایش خشم و نگاه منفی در ترکیه به مهاجران سوریه‌ای پیش‌زمینه و شرایط مساعدی را برای دولت اردوغان جهت انجام عملیات نظامی در شمال سوریه فراهم کرده است. عروا عجوب، تحلیلگر ارشد اندیشکده گلوبال کور نیز همین نظر را دارد و به وب‌سایت نشنال می‌گوید: «انفجار استانبول به احساسات ضد‌سوریه‌ای قبل از انتخابات دامن می‌زند و این شرایط قطعاً توسط حزب حاکم عدالت و توسعه برای توجیه عملیات نظامی در سوریه مورد استفاده قرار خواهد گرفت.»
فضای ضد‌پناهجویان سوریه‌ای در ترکیه این روزها حتی تا آنجا گرم و پرطرفدار است که ایلنور چویک، مشاور ارشد اردوغان اذعان دارد که نژادپرستی و لفاظی‌های بیگانه‌هراسانه علیه مردم سوریه در میان مقامات دولتی نیز وجود دارد. چویک در این ارتباط می‌گوید: «برخی از افراد در داخل و نزدیک به دولت نیز تحت‌تأثیر تبلیغات علیه پناهجویان سوریه‌ای قرار می‌گیرند؛ زیرا این تبلیغات پس از انفجار استانبول بسیار جذاب و پرطرفدار است.» او می گوید ؛ مقامات، از ماه‌ها قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی دست به سیاسی‌سازی‌ موضوع پناهجویان در ترکیه زده‌اند. مشاور اردوغان در عین حال که منتقد سیاسی کردن موضوع پناهجویان است، همزمان منتقد ادامه حضور طولانی‌مدت پناهجویان سوریه‌ای است و می‌گوید حضور طولانی‌مدت آنها اکنون در ترکیه مشکلات داخلی ایجاد کرده است.
البته استفاده از مسئله پناهجویان سوریه‌ای فقط به حزب حاکم عدالت و توسعه مربوط نیست، بلکه گروه‌های مخالف و اپوزیسیون دولت ترکیه نیز فرصت را غنیمت شمرده و وعده می‌دهند که درصورت پیروزی در انتخابات سال 2023، همه اقدامات لازم را برای بازگشت پناهجویان سوریه‌ای به کشورشان انجام خواهند داد.کمال قلیچ‌داراوغلو، رئیس حزب جمهوریخواه خلق که حزب مخالف دولت اردوغان است و جدی‌ترین رقیب انتخاباتی او نیز به شمار می‌رود، به‌تازگی گفته است: «درصورت انتخاب شدن، مذاکرات دوجانبه با دولت قانونی سوریه انجام خواهیم داد. ما باید برای سوریه‌‌هایی که به کشورشان بازمی‌گردند، خانه، جاده، مدرسه و بیمارستان بسازیم. چگونه همه اینها را انجام خواهیم داد؟ با بودجه ارائه‌شده توسط اتحادیه اروپا!
دیگر رهبران اپوزیسیون دولت ترکیه نیز لحن تندتری علیه پناهجویان اتخاذ کرده‌اند؛ به‌عنوان مثال، اومیت اوزداغ، رئیس حزب راست افراطی «پیروزی»، از حضور پناهندگان سوریه‌ای به‌عنوان تهاجم خاموش یاد می‌کند؛ حتی برخی از چهره‌های مخالف مدعی شده‌اند که پناهجویان از خدمات اجتماعی رایگان و همچنین کمک‌هزینه‌های قابل توجه دولتی بهره می‌برند و نیاز است تا این کمک‌ها قطع شود؛ هرچند دولت ترکیه تا‌کنون بارها ارائه خدمات اجتماعی رایگان به پناهجویان را تکذیب کرده است.