ایران، بلاروس و روسیه؛ مثلث هم‌افزایی قدرت در اوراسیا

پایگاه رهنما:

برای نخستین بار«رومن گلاوچنگو» نخست وزیر بلاروس در صدر هیأتی بلندپایه از مقامات سیاسی و اقتصادی امروز (سه شنبه اول آذرماه) به ایران آمد.

نخست‌وزیر بلاورس به دنبال توافقات صورت گرفته در مذاکرات شانگهای میان جمهوری اسلامی ایران و این کشور در سمرقند به تهران آمده تا درباره گسترش روابط دو جانبه در زمینه‌های مختلف از جمله ترانزیت، صادرات و واردات، تأمین انرژی و غیره، با «محمد مخبر» معاون‌اول رئیس‌جمهور مذاکره کرده و یک نقشه راه جامع برای توسعه روابط اقتصادی تهران و مینسک ترسیم کنند.

بلاروس در زمره کشورهای دوست ایران قرار دارد. گرچه مواضع بلاروس هرگز علیه ایران نبوده است، اما در چند سال گذشته با ملاحظات سیاسی تحریم‌های غربی علیه ایران، نسبت به توسعه روابط با کشورمان تحفظاتی داشته است؛ بر همین اساس نتیجه سطح همکاری‌ها از جمله مبادلات اقتصادی میان دو کشور کاهش یافت.

این کشور توافقاتی را در مورد صادرات خودروهای سنگین راه­سازی و معدنی، کود پتاس و استفاده از بنادر و ظرفیت‌های جاده‌ای و ریلی کشورمان به‌عنوان مسیر ترانزیتی جدید این کشور برای صادرات کالاهای تولیدی و فراوری‌شده و همچنین صادرات کود پتاس به کشورهای ثالث از خاک ایران با ایران داشته است.

اهداف سفر نخست‌وزیر بلاروس به تهران چیست؟

هدف اصلی سفر نخست‌وزیر به عنوان سکاندار اقتصادی بلاروس به تهران، بررسی مفاد اسناد تفاهم‌نامه‌­ها و توافقات دو کشور و آماده‌سازی آنها برای امضا توسط سران ایران و بلاروس در سفر امسال لوکاشنکو به تهران است.

فناوری‌های صنعتی پیشرفته بلاروس در حوزه ماشین‌سازی، کامیون‌های سنگین راه‌سازی و معادن، تراکتورسازی و تجهیزات پیشرفته کشاورزی، اُپتیک، نرم‌افزار و برخی دیگر از صنایع و تجهیزاتی که کشورمان برای تأمین آنها با محدودیت‌های تحریمی مواجه بوده و نیز اقلام نظامی و دفاعی، امتیازهای ویژه روابط اقتصادی اخیر با بلاروس را تشکیل می‌دهد.کود پتاس نیز از جمله اقلامی است که از امتیازات تولیدی و صادراتی بلاروس محسوب می‌شود و ایران در شرایط کنونی به آن نیازمند است و توافقاتی برای واردات و ترانزیت آن انجام شده است.

بلاروس؛ بزرگترین تولیدکننده شیر لبنی در جهان

مهم‌ترین محصولات کشاورزی بلاروس، برخی از انواع غلات، سیب زمینی، سبزیجات، چغندر قند، کتان، شیر و انواع فرآورده‌های لبنی و گوشت گاو است.

بلاروس در زمینه تولید شیر، رتبه اول جهان را داراست و سومین رتبه جهان در تولید شیر خشک بدون چربی، چهارمین رتبه تولید کره در دنیا و همچنین پنجمین رتبه دنیا در تولید آب پنیر لبنی را در اختیار دارد و بر این اساس، ۱۶ درصد تولیدات شیر و فرآورده‌های لبنی جهان را به‌تنهایی در اختیار دارد.

تولید ۳۰ درصد دامپتراک جهان (دومین صادرکننده کمپرسی‌های سنگین جهان در سال ۲۰۱۷)، تولید ۱۷ درصد کمباین جهان، تولید ۶ درصد تراکتور جهان،
سومین صادرکننده کنف جهان، هجدهمین صادرکننده بزرگ سلاح در جهان و رتبه بالا در تولید انواع نرم‌افزارهای بانکی و مالی، اپلیکیشن، نرم‌افزارهای الکترونیک و... نیز از جمله دیگر افتخارات اقتصادی و صنعتی بلاروس است.

علاوه بر موارد اشاره‌شده، همکاری‌های استانی، از دیگر حوزه‌های همکاری دو کشور محسوب می‌شود. بین شهرهای تهران- مینسک، استان مازندران- با منطقه گومل و تبریز با منطقه ماگیلف بلاروس، تفاهم‌نامه خواهرخواندگی منعقد شده و اخیراً روابط استانی بین دوکشور نیز افزایش یافته است.

مثلث تهران-مینسک-مسکو در دولت سیزدهم از طراحی ویژه برخوردار است

«روح‌الله مدبر» کارشناس روابط بین‌الملل در باره رابطه میان ایران و بلاروس درباره اهمیت این سفر به خبرنگار فارس می‌گوید: «جمهوری اسلامی ایران بعد از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی و کشورهایی که از شوروی جدا شدند، از نخستین کشورهایی بود که آن‌ها را به رسمیت شناخت. بلاروس هم یکی از کشورهایی بود که ایران آن را از ابتدا شناسایی کرد. روابط ایران هم بیش از سه دهه گذشته بر مبنای تفاهم و همکاری با بلاروس تنظیم شده است. از سوی دیگر، پیوند مینسک-مسکو یک پیوند بسیار نزدیک است و سیاست ایران هم همواره نزدیکی با مسکو بوده است. بر همین اساس مثلث مینسک-تهران-مسکو در دوره جدید دولت سیزدهم از طراحی ویژه‌ای برخوردار است.»

وی افزود: «بلاروس در بین کشورهای اروپای شرقی، یکی از کشورهای اصیل است. این کشور از نظر زیرساخت‌های توسعه‌یافته، مدرن و پیشرفته است. این کشور به لحاظ شاخصه توسعه انسانی نسبت به بخش عمده کشورهای اروپای شرقی و در جبهه آمریکا قرار دارند، پیشرفته‌تر است.»

این کارشناس مسائل بین‌الملل افزود: «در سیاست خارجی جدید دولت سیزدهم به «دیپلماسی متوازن» توجه شده است. یکی از کشورهایی که در این حوزه انتخاب شد، بلاروس بود. این کشور همچنین در اتحادیه اقتصادی اوراسیا به‌عنوان یک کشور اصلی حضور دارد. بلاروس در پیمان‌ها و سازمان‌هایی که روسیه عضو آن است، نقش اصلی دارد. از طرف دیگر، همگرایی میان ایران و بلاروس سبب افزایش قدرت جمهوری اسلامی ایران برای چانه‌زنی در سازمان‌هایی مانند اوراسیا و شانگهای مؤثر است و با توجه به عضویت ناظر در سازمان تجارت جهانی (WTO) می‌تواند در عضویت ایران در این سازمان نیز تا حدودی اثرگذار باشد.»

بلاروس؛ دروازه توسعه مناسبات و حضور ایران در اروپای شرقی

مدبر درباره روابط اقتصادی میان ایران و بلاروس، عنوان کرد: «بلاروس در حوزه تولیدات دانش‌محور و تبادلات آن‌ها با ایران فعالیت دارد. از جمله این تبادلات دانش، می‌توان به موتورهای سنگین صنایع خاص تخصصی اشاره کرد. این موضوع در حوزه فعالیت‌های ضد تحریمی ایران هم مؤثر است و باید گفت بلاروس، دروازه توسعه مناسبات و حضور بیشتر ایران برای ورود به اروپای شرقی است و ایران باید از این فرصت برای گسترش روابط با مینسک استفاده کند.»

وی با انتقاد از فشارهای غربی بر روی بلاروس و با بیان اینکه این کشور به دلیل همکاری با فدراسیون روسیه و ائتلافی که با جمهوری اسلامی ایران دارد، تحت فشار غربی‌ها قرار دارد، گفت: گسترش مناسبات میان ایران و بلاروس در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، علمی و گردشگری برای ایران فواید خوبی دارد و به دلیل جایگاه ویژه‌ای که این کشور در اروپای شرقی دارد، این امکان وجود ندارد که تحت اعمال نفوذ غربی‌ها حضور او محدود شود. درمجموع، توسعه مناسبات با بلاروس در دولت سیزدهم نسبت به دوره‌های گذشته بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.»

مدبر معتقد است با بروز تغییراتی در سیاست خارجی بلاروس پس از آگوست ۲۰۲۰ میلادی و بروز تنش‌­های شدید داخلی و همچنین تقابل در روابط این کشور با اتحادیه اروپا و آمریکا بر سر انتخابات ریاست جمهوری که در آن الکساندر لوکاشنکو برای ششمین بار به عنوان رئیس جمهور بلاروس انتخاب شد و اِعمال ۷ بسته تحریمی علیه مقامات عالی‌رتبه و برخی از مؤسسات اقتصادی این کشور و از سوی دیگر، نزدیکی بسیار زیاد آن به روسیه، به نظر می‌رسد بلاروس تحت تأثیر انزوای سیاسی- اقتصادی مذکور و نیز توسعه همکاری خود با روسیه، نسبت به توسعه روابط با تهران در جنبه‌های سیاسی و اقتصادی، مشتاق‌تر از گذشته است. در شرایط فعلی با برقراری تحریم‌های متعدد اتحادیه اروپا و آمریکا علیه بلاروس، ظرفیت‌های مازادی برای جمهوری اسلامی ایران در تبادل اقتصادی با این کشور ایجاد شده است.

این استاد  دانشگاه با اشاره اتفاقات داخلی در بلاروس از سال ۲۰۲۰ میلادی به بعد، یادآور شد: «همواره کشورهای غربی و آمریکا در دهه‌های گذشته تلاش کرده‌اند تا حکومت‌های جمهوی‌های جداشده از اتحاد جماهیر شوروی سابق را با انقلا‌ب‌های رنگی سرنگون کنند و دولت‌های دست‌نشانده خود را بر روی کار آوردند و به قدرت برسانند.»

وی ادامه داد: «سال ۲۰۲۰ میلادی، خانم  «سوتلانا تیخانوفسکایا» رهبر اپوزوسیون بلاروس، رقیب آقای لوکاشنکو، رئیس‌جمهوری این کشور بود. با اینکه در انتخابات آن سال، کوکاشنکو توانست با به دست‌آوردن اکثریت آرا به پیروزی برسد، غربی‌ها با سیاست نپذیرفتن شکست، پروژه انقلاب رنگی را در آنجا فعال کردند. غربی‌ها این سیاست را در سال ۲۰۱۴ میلادی در اوکراین دنبال کردند و موفق شدند تا دولت غرب‌گرا را در اوکراین به قدرت برسانند. دلیل اصلی شکست این پروژه در بلاروس، پیوند عمیق مردم این کشور با روسیه است. سیاست همگرایی روسیه با بلاروس سبب افزایش و بهبود سبک زندگی در این کشور شده است. گفتنی است به دنبال شکست غربی‌ها در بلاروس، جایگاه آقای لوکاشنکو در بلاروس هم نسبت به گذشته مستحکم‌تر شده است.»

مدبر درباره تبادلات میان ایران و بلاروس هم با تأکید بر اینکه بلاروس در میان تمام کشورهایی که در اروپای شرقی قرار دارند باید در اولویت نخست جمهوری اسلامی ایران قرار بگیرد، گفت: «سیاست بلاروس هیچ‌گاه در راستای کشورهای غربی نبوده است. این کشور همواره در مجامع بین‌المللی، از حامیان جمهوری اسلامی بوده است. در تمامی قطعنامه‌ها از ایران حمایت کرده است. آقای لوکاشنکو هم رویکرد بسیار مثبتی نسبت به کشور ما دارد. برخی از کشورهای اروپای شرقی، روابط نزدیکی با آمریکا و رژیم صهیونیستی و تروئیکای اروپایی دارند. این کشورها گاه سیاست‌هایی را علیه ایران اتخاذ کرده‌اند و این در حالی است که بلاروس، جزء کشورهایی است که با سیاست مستقل خود، سیاست خارجی‌اش را تنظیم کرده است. این کشور تمایل به نزدیکی روابط با جمهوری اسلامی ایران دارد. این یک موضوع راهبردی برای کشور ما خواهد بود.»