تکاپوی ترکیه برای خلاص شدن از بار سنگین آوارگان سوری

 با فروکش کردن بحران سوریه و برقراری امنیت نسبی در این کشور، شرایط برای بازگشت آوارگان نیز فراهم شده است. به همین منظور ترکیه که پذیرای میلیونها آواره سوری است، اکنون تصمیم گرفته تا شماری از این افراد را به کشورشان بازگرداند. دیده‌بان حقوق بشر روز دوشنبه ۲۴ اکتبر گفت که مقام‌های ترکیه با نقض قوانین بین‌المللی، صدها پناهجوی سوری را از ماه فوریه تا ژوئیه ۲۰۲۲ میلادی اخراج و آنها را مجبور به بازگشت به سوریه کرده‌اند. به گفته این سازمان، مقام‌های ترکیه سوری‌های اخراج شده را در خانه‌ها، محل‌های کار و خیابان‌ها بازداشت و آن‌ها را مجبور کردند تا پس از امضای فرم‌های بازگشت داوطلبانه، به شمال سوریه بازگردند. دیده‌بان حقوق بشر در گزارش خود اعلام کرده که عملیات اخراج پناهجویان سوری در تضاد با کارنامه ترکیه به عنوان کشوری است که میزبان بیشترین شمار پناهجویان است.

بازگشت آوارگان سوری پس از آن انجام می‌شود که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه چند ماه پیش در سخنانی گفت که قصد دارد یک میلیون آواره سوری را به کشورشان بازگرداند. این اقدام همچنین در زمانی انجام می‌شود که آنکارا اخیرا سیاست عادی‌سازی با دولت سوریه را در پیش گرفته است. حضور پناهجویان سوری در خاک ترکیه، درحالی است که این کشور یکی از حامیان اصلی تروریستها بود و با باز گذاشتن مرزهای خود به روی این گروهها، آتش جنگ در سوریه را شعله‌ور کرد و بنابراین در تشدید بحران مهاجران نقش مهمی داشته است.  

در سالهای اخیر با فروکش کردن بحران سوریه و برقراری امینت در بخش زیادی از مناطق کشور شرایط برای بازگشت آوارگان سوری محیا شده است و دولت سوریه نیز اقدامات مختلفی را برای ایجاد بسترهای بازگشت مردم آواره داخلی و خارجی به خانه‌های خود در پیش گرفته است. با این حال دولت‌های غربی همچنان نسبت به تلاش کشورهای منطقه برای حل معضل آوارگان سوریه مخالفت می‌کنند و با توقف کمک‌های بشردوستانه به دمشق، دولت‌های میزبان آوارگان سوری را نیز تحت فشار قرار داده‌اند.

کاهش هزینه­‌‌های اقتصادی

هر چند رسانه‌های غربی سعی دارند تا تصویری وحشتناک از ترکیه در جهان نشان دهند که به مهاجران سوری رحم نمی‌کند اما واقعیت ماجرا چیز دیگری است. هدف ترکیه از بازگرداندن آوارگان سوری درحالی است که این کشور از سه سال پیش با بحران اقتصادی روبرو است و میزان تورم در این کشور به بالاترین رقم خود در چند دهه اخیر رسیده است. از اینرو، اردوغان که در حل مشکلات معیشتی مردم ناتوان است، سعی دارد تا حدالامکان با انتقال مهاجران سوریه که جمعیت بیشتری را تشکیل می‌دهند، باری از روی دوش هزینه‌های اقتصادی کشورش بردارد.

تداوم مشکلات اقتصادی ترکیه در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ترکیه می‌تواند به ضرر اردوغان تمام شود، زیرا مخالفان او در کمین نشسته‌اند تا از نقاظ ضعف دولت برای ضربه زدن به اردوغان در زمان انتخابات استفاده کنند. اردوغان هم که به هر دری می‌زند تا برای سومین دوره در قدرت بماند، نمی‌خواهد تا در چند ماه باقی مانده تا انتخابات نقطه ضعفی به دست مخالفاننش بدهد و می‌خواهد با حل پرونده آوارگان، از آن به عنوان برگ برنده در کارزار انتخاباتی استفاده کرده و نشان دهد که توانسته این مسکل یک دهه‌ای را حل کند و با این کار صدای مخالفان را خاموش کند. در ماه‌های اخیر ائتلاف مخالفان اردوغان در تبلیغات‌های رسانه‌ای بر لزوم باز کردن درهای گفتگو با دولت سوریه و فراهم کردن شرایط برای بازگشت آوارگان سوری تأکید دارند و دولت اردوغان را به دلیل کم‌کاری در این قضیه به شدت مورد انتقاد قرار داده اند. عاملی که به نظر می‌رسد در ظهور سیگنال‌های ابراز تمایل اردوغان برای باز کردن درهای دیپلماسی با دمشق طی هفته‌های اخیر بسیار تأثیرگذار بوده است.

از طرفی، پیشتر سازمان ملل و کشورهای غربی هم برای رفع مشکلات آوارگان به ترکیه کمک‌هایی می‌کردند اما اخیرا این کمکها نیز کاهش یافته است و فشارهای زیادی را به آنکارا تحمیل می‌کند و به همین خاطر هزینه‌های ترکیه هم بیش از پیش افزایش یافته است.

بر اساس آمارهای اعلام شده، ترکیه در حال حاضر به تنهایی میزبان بیش از نیمی از پناهجویان سوری، یعنی بیش از 3 و نیم میلیون نفر در سراسر جهان است و تاکنون برای ارائه خدمات به آنان 30 میلیارد و 285 میلیون و 573 هزار دلار هزینه کرده است. بنابراین با وجود این جمعیت زیاد سوری‌ها در خاک ترکیه، تامین نیازهای اساسی آنها هزینه‌های زیادی را به دولت ترکیه تحمیل خواهد کرد و با توجه به افزایش بحران مواد غذایی در جهان پس از شروع جنگ اوکراین، می‌تواند شرایط سختی را برای ترکیه ایجاد کند. بنابراین، اردوغان سعی دارد پس از یک دهه از بحران پناهجویان رهایی یابد.

نگرانی امنیتی از جانب آوارگان  

مسئله دیگری که در تصمیم جدید آنکارا می‌توان به آن اشاره کرد، این است که علاوه بر هزینه‌های اقتصادی این نگرانی نیز وجود دارد که ممکن است پناهجویان در آینده مشکلات امنیتی برای این کشور به وجود بیاورند. از آنجا که وضعیت پناهجویان به خاطر افزایش بیکاری و نبود درآمد روز به روز بدتر می‌شود ممکن است برخی از این افراد را به سمت شورش سوق دهد. باتوجه به اینکه در بین پناهجویان افراد رادیکال و افراطی هم وجود دارند می‌توانند با موج سواری روی مشکلات اقتصادی، اقداماتی را علیه امنیت ملی ترکیه انجام دهند. دستگیری و بازداشت دهها نفر در ماههای اخیر به جرم همدستی با تروریستها و تلاش برای انجام اقدامات تروریستی در ترکیه، نگرانی آنکارا را افزایش داده است و از این مسئله که شاید پناهجویان بر علیه ترکیه تحریک شوند واهمه دارند و حل این بحران بیش از پیش احساس می‌شود.

از سوی دیگر، از آنجا که ترکیه از وجود گروههای کُرد در شمال سوریه به شدت نگران است و قدرت گیری آنها را تهدیدی برای امنیت ملی خود می‌داند، با حمایت از آوارگان سوری سعی داشت آنها را در شمال سوریه اسکان داده و ترکیب جمعیتی این منطقه را به نفع اعراب تغییر دهد، اما این سیاست نیز موفقیت آمیز نبود. لذا اردوغان که نتوانسته از حضور پناهندگان در خاک ترکیه برای پیشبرد برنامه‌های خود استفاده کند، به فکر انتقال آنها به سوریه افتاده است.  

آمادگی سوریه برای پذیرش پناهندگان

هر چند ترکیه می‌خواهد از زیر بار مسئولیت در مقابل پناهندگان خلاص شود اما با ثبات نسبی که در سوریه به وجود آمده است، انتقال آوارگان تهدیداتی را متوجه دولت مرکزی نخواهد کرد. باتوجه به اینکه دولت سوریه هم در سالهای اخیر مقدمات بازگشت آوارگان را فراهم کرده است و نزدیک به یک میلیون نفر نیز به کشورشان برگشته‌اند، بازگشت آوارگان از ترکیه هم برای دمشق دردسر ایجاد نخواهد کرد، زیرا زیرساختها تا حدی برای میزبانی از این افراد مهیا شده است. از آنجا که دولت سوریه برای دوره سازندگی کشور آماده می‌شود، به کمک همه مردم نیاز دارد تا بتوانند خرابی و ویرانی‌های ناشی از جنگ 11 ساله را ترمیم کنند و آوارگان که خانه و کاشانه خود را از دست داده‌اند از این مسئله استقبال خواهند کرد.

حتی دولت سوریه برای اطمینان دادن به پناهندگان سوری‌ که در صورت بازگشت به کشور تهدیدی متوجه آنها نخواهد بود، در سالهای اخیر بارها فرمان عفو عمومی برای همه سوری‌ها صادر کرده است. لذا در صورتی که روابط سیاسی ترکیه و سوریه در ماههای آنیده از سرگرفته شود که چندان دور از دسترس هم نیست، دو کشور می‌توانند هر چه زودتر بحران آوارگان سوریه را حل کنند.