نگاه به شرق براي دور زدن تحريم هاي غرب

بعد از خروج غیر منطقی و شتاب زده ترامپ از برجام، این موضوع مطرح شد که ایران چه گزینه‌هایی را به عنوان راه حل‌های خود برای از بین بردن خاصیت تحریم‌های هسته‌ای در دست دارد. در اینجا به چند ایده که در این خصوص مطرح شده و با ارزیابی آن‌ها، کارشناسان نهایتا به ایده توجه به شرق برای خنثی سازی تحریم‌ها رسیده اند، اشاره می‌شود:
الف. دوری از خام فروشی و به طور کلی اقتصاد غیرنفتی
یکی از گزینه‌های مطرح شده این بود که ایران بایستی اقتصاد خود را از خام فروشی فاصله داده و به دنبال استفاده از صنایع تبدیلی باشد. کسانی که این ایده را مطرح می‌کنند، معتقدند که ایران بایستی به فکر از بین بردن خاصیت نفت به عنوان محصول رانتیر باشد و به واسطه همین وابستگی به نفت است که اقتصاد کشور روندی وابسته را طی می‌کند.
ب. سیاست اشتباه تمرکز بر روی اروپا
برخی دیگر معتقدند بایستی بر روی وعده‌های اتحادیه اروپا تمرکز کرد، این افراد بر آنند که طرح اتحادیه اروپا برای ایجاد بانک سرمایه گذاری اروپا می‌تواند به عنوان عامل بازدارنده‌ای برای تحریم‌ها علیه ایران باشد. قائلان به این تفکر بر آنند که نه می‌توان به اروپا خوش بین بود و نه به جهت بدبینی با اروپا قطع رابطه کرد، اما در شرایطی که آمریکا در بحران روابط بین المللی به سر می‌برد و کشور‌های دیگر در حال فاصله گرفتن از این کشور هستند، راه حل مناسب این است که شکاف بین اروپا و آمریکا تقویت شده و ایران به فکر جلب نظر اروپا باشد.
ارزیابی دو ایده فوق
هر دو این ایده ها، ایده‌هایی بر روی کاغذ هستند، هم کسانی که معتقدند که وابستگی اقتصاد ایران به نفت بایستی از بین برود و هم کسانی که معتقدند که ایران بایستی نظر اتحادیه اروپا را جلب کند، هر دو بر مکانیسمی مبتنی بر ثبات، حسن اعتماد به اروپا و به طور کلی راه حل‌های غیر واقع گرایانه تمرکز می‌کنند.
ج. استفاده از ظرفیت دولتی و غیردولتی شرق برای خنثی سازی تحریم‌ها
ایده‌ای دیگر نیز وجود دارد که معتقدند که راه حل اقتصاد ایران در نگاه به شرق و استفاده از ظرفیت شرق برای دور زدن تحریم‌ها است. تمرکزی که این افراد بر روی ظرفیت‌های اقتصادی شرق دارند، با ابتنای به اتفاقاتی است که در چند سال اخیر در ابعاد و مقیاس قدرت شرق شکل گرفته است. ظرفیت‌های سازمانی و منطقه‌ای همچون آ. سه آن، سازمان همکاری شانگهای، تا اندازه‌ای بریکس و ... و در سطح بازیگران دولتی ظرفیت هایی، چون چین، روسیه، کره جنوبی، و در سطحی فراتر برزیل، ترکیه و ... ظرفیت‌هایی هستند که به طور بالقوه توان این را دارند تا اقتصاد بزرگی همچون ایران را حمایت کنند. اما چرا ظرفیت این بازیگران بایستی مورد توجه قرار گیرد؟
۱. ایران و آزموده رابطه با غرب که آزمودنش خطاست
سفر رئیس جمهور به چین از این حیث اهمیت دارد که چین یکی از قطب‌های قدرت اقتصادی بین المللی محسوب می‌شود و هیچ تصمیم اقتصادی در سطح بین المللی بدون نفوذ و حضور این کشور قابلیت عملیاتی شدن ندارد. اما با این حال، علی رغم بحث‌هایی که در گذشته مبنی بر نگاه به شرق وجود داشته نگاه امروزین به شرق ‏برخاسته از اضطراری است که سیاست خارجی ایران بعد از خروج امریکا از برجام با آن مواجهه شده ‏است. نگاه فعلی به شرق، شاید اساسا ریشه در تفکرات اساسی حکمرانی در کشور ما نداشته باشد، اما در شرایط فعلی محصول یک اضطرار سیاست ورزی است. رویکرد دولت روحانی در ابتدای روی کار ‏آمدن که در تلاش بود روابط خود با غربی‌ها را سرو سامان بدهد و با رسیدن به یک توافق جامع در بحث ‏هسته‌ای راهی به سوی همکاری‌های بین المللی بگشاید، در عمل با تلاش‌های آمریکا ناموفق بوده است، اما با این حال، این سیاست برخاسته از نیاز‌های متنوع موجود در جامعه ‏برای همکاری با غرب بود که شامل حوزه‌های اقتصادی، تکنولوژیکی، سیاسی و امنیتی بوده است. بعد از گذشت نزدیک به ۵ سال ارتباط تنگاتنگ با دولت‌های غربی، با احتمال بسیار زیاد ‏ارزیابی دولت روحانی نیز این است که حتی با حل مسئله هسته ای، عادی سازی روابط با غرب اتفاق نخواهد ‏افتاد و رویکرد امریکا در قبال ایران ملایم‌تر نخواهد شد و این توافق روزنه امید و مسیر همواری برای ‏حضور قوی‌تر و مسئولانه‌تر ایران در نظام بین الملل ایجاد نمی‌کند. در این چارچوب، نگاه به ‏شرق در ساختار روابط سنتی و البته از زاویه اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است؛ بنابراین به طور خاص در چارچوبی که رابطه با غرب سبب از بین رفتن حسن نیت نسبت به غرب و به وجود آمدن این باور عمومی در جامعه ایرانی شده است که غرب به دنبال شکوفایی ایران نیست، رابطه با شرق مطرح می‌شود.
۲. وجود روابط مستحکم با چین، روسیه و ترکیه
یکی دیگر از دلایل اهمیت رابطه با شرق را بایستی در وجود رابطه مستحکم با روسیه و چین و در سطحی دیگر ترکیه عنوان کرد. سخن هر سه کشور در خصوص اینکه در روابط آینده ایران با آن ها، معیار رابطه واحد پول ملی است و روابط به صورت غیردلاری انجام می‌شود، یکی از موضوعاتی است که مورد توجه هر سه کشور قرار گرفته است و به نظر می‌رسد با توجه به تحریم‌های دلاری که آمریکا علیه هر سه کشور عملیاتی کرده است، این موضوع جزو بهترین راه حل‌های برون رفت از شرایط تحریمی به حساب خواهد آمد.
۳. حجم بالای مناسبات اقتصادی بین المللی
یکی از امتیازات مثبتی که این ظرفیت‌ها در دست دارند، حجم بالای نقدینگی، رشد اقتصادی، تولید ناخالص بین المللی، شبکه تراکنش بین المللی و به طور کلی اقتصاد مولد و پویایی است که این کشور‌ها در دسترس خود دارند. در نتیجه می‌توان گفت:؛ راه حل‌های بسیاری برای برون رفت از شرایط تحریم‌های اقتصادی غرب خصوصا آمریکا علیه ایران وجود دارد که از جمله این راه حل‌ها می‌توان نگاه به شرق داشت. هرچند برای برون رفت از شرایط تحریم نگاه به شرق می‌تواند نسخه نجات بخش است و می‌توان با نگاه مثبت به آن نگریست، اما نباید فراموش کرد که راه حل اقتصاد کشور از اقتصاد مقاومتی می‌گذرد، و ایران بایستی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، اقتصاد دانش بنیان و پیشرفت داخلی با حوزه نانو، سلول‌های بنیادین، هوا و فضا و ... را مورد توجه قرار دهد تا با استقاده از این ظرفیت، سیاست‌های تحریمی را به حداقل برساند.