راهپيمايي اربعين در عراق چگونه مرزهاي جهاني را بي معنا مي كند؟

فرهنگ در جوامع مختلف به عنوان زیربنای ساختاری و شکل دهنده به نوع روابط اجتماعی توصیف می شود که قدرتش نه بر مبنای مسائل سخت افزاری بلکه با تکیه بر ابزارهای نرم و غیرملمومس شکل می گیرد. به طور کلی در حوزه فرهنگی، کار اصلی با تکیه بر مسائل نرم افزاری است و از این رو نیز همواره مسائل نرم افزاری در حوزه فرهنگ دارای اهمیت دوچندان است.

در جوامع اسلامی نیز آئین ها و مراسم های مذهبی بخشی از فرهنگ آن جوامع را تشکیل می دهند و برگزاری همین مراسم هاست که میتواند به گسترش و پذیرش بیشتر آئین های اسلامی در میان دیگر جوامع منجر شود. به عبارت دیگر، آئین های مذهبی و اسلامی با اجراي اصولي و صحيح خود، دایره نفوذشان از جوامع اسلامی به جوامع غیراسلامی گسترش پیدا خواهد کرد و اين نفوذ فرهنگي را در گسترش آئين عزاداري امام حسين(ع) طي ماه محرم از كشورهاي اسلامي به كشورهاي غربي و اروپايي طي چند دهه گذشته مي توان ديد.

از سوي ديگر در میان آئین های اسلامی، مراسم سالانه راهپیمایی اربعین حسینی در عراق توانسته طی چند سال گذشته نگاه بسیاری را به خود جلب کند. آئین اربعین طی دو دهه گذشته که از برگزاری آزادانه آن می گذرد، هر سال ابعاد بزرگتری را به خود می گیرد و امروزه برگزاری این مراسم میلیونی با حضور ملیت های و شهروندانی از کشورهای مختلف جهان حکایت از آن دارد که دیگر مراسم راهپیمایی اربعین یک مراسم محدود به عراق نیست، بلکه این آئین مذهبی طرفدارانی حتی در دورترین نقاط از کانادا تا آمریکای لاتین را به خود جذب می کند كه در اواخر ماه صفر عازم اماكن مقدس عراق مي شوند.

راهپیمایی اربعین: از میان نخل ها تا بزرگراه

راهپيمايي اربعين از حدود دو دهه پيش به صورت آزادانه در عراق برگزار مي شود و قبل از آن برگزاري آن در دوران صدام ممنوع بود.در اواخر قرن ۱۴ قمری حزب بعث عراق، با برگزاری مراسم راهپیمایی اربعین مخالفت کرد و گاه با راهپیمایی‌کنندگان با خشونت رفتار می‌شد. آیت‌الله سید محمد صدر در دوره‌ای، پیاده‌روی به کربلا را واجب اعلام کرده بود.  حتی در اربعین 1355 هجری شمسی، حزب بعث عراق برگزاری مراسم‌های مذهبی و برقراری موکب و پیاده‌روی به کربلا را ممنوع کرد،اما مردم نجف در ۱۵ صفر آن سال آماده برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین شده و به سمت کربلاء حرکت کردند. این حرکت با برخورد حکومت صدام حسین مواجه شد و تعدادی از مردم کشته و گروهی نیز زندانی شدند.  سید محمدباقر حکیم در این انتفاضه به حبس ابد محکوم شد  و برای برخی علما همچون علامه عسکری، سید محمدحسین فضل‌الله که از عراق فرار کرده بودند، نیز حکم اعدام غیابی صادر شد. برخی از عراقی ها از خاطرات پرخطر خود در زمان صدام برای برگزاری راهپیمایی اربعین به صورت مخفیانه و با عبور از درختان و باغ های نخل می گویند. در آن زمان شیعیان عراقی مجبور بودند برای آن که از سوی ماموران حکومتی دیده نشوند، برای عبور از مسیر راهپیمایی در میان نخل ها و باغستان ها عبور کنند. صدام بسیار نگران بود که راهپیمایی اربعین فرصتی برای عرض اندام مردم عراق و بویژه شیعیان این کشور شود و از همین رو به شدت مواظب بود که این راهپیمایی برگزار نشود.

پس از سقوط صدام، عراقی ها توانستند راهپیمایی اربعین را به صورت آزادانه در بزرگراه حدفاصل شهر نجف تا کربلا برگزار کنند و دیگر خبری از محدودیت های گذشته نبود. از همین رو از سال 2003 این راهپیمایی هرسال بزرگتر و با شکوه تر برگزار شده است.  این پیاده‌روی که در روزهای منتهی به ۲۰ صفر  و در آستانه اربعین حسینی برگزار می‌شود از نقاط مختلف عراق به‌طرف کربلا و با هدف زیارت اربعین انجام می‌گیرد. بیشتر زائران، از مسیر نجف به کربلا می‌روند و در طول مسیرهای راهپیمایی، جایگاه‌هایی برای پذیرایی از زائران وجود دارد که موکب خوانده می‌شود.  این رویداد را بزرگترین گردهمایی سالانهٔ مذهبی در جهان دانسته‌اند. درباره تعداد حاضران در این راهپیمایی‌، آمارهایی بین دوازده میلیون تا بیست میلیون نفر بیان شده است.

ارزش های راهپیمایی اربعین

بدون تردید راهپیمایی اربعین علاوه بر ارزش های معنوی و دینی خود، دارای ارزش های اخلاقی بی شماری است و همین ارزش های اخلاقی است که در کنار ابعاد معنوی و دینی آن هرساله میلیون ها نفر را جذب خود می کند. آمار وزارت کشور عراق حاکی از آن است که در سال ۱۳۹۲شمسي دست‌کم یک میلیون و ۳۰۰ هزار زائر خارجی به عراق آمده و در راهپیمایی اربعین شرکت کرده‌اند.  طبق آمارهای دولت عراق در سال۱۳۹۷ش (۲۰۱۸) این تعداد به بیش از یک میلیون و هشتصد هزار نفر رسیده و انتظار می رود در سال جاری، آمار زائران خارجی شرکت کننده در راهپیمایی اربعین به بیش از چند میلیون نفر برسد.

پایگاه عرب زبان العهد عراق، در مهرماه 1398 اعلام کرد که در مراسم پیاده‌روی اربعین این سال تقریباً بیست و یک میلیون نفر طی پنجم تا بیستم ماه صفر (چهارم تا نوزدهم اکتبر 2019) شرکت کردند که 17 میلیون نفر آنها شهروندان عراقی از داخل و خارج این کشور یعنی حدود 40 درصد ساکنان عراق یا حدود 75 درصد جمعیت شیعیان این کشور بودند و به این ترتیب بزرگترین و گسترده‌ترین و عظیم‌ترین تجمع بشری در تاریخ جهان و حال حاضر رقم خورد.

یکی دیگر از مهمترین ارزش های راهپیمایی اربعین، جمع آوردن شهروندانی از بیش از 20 کشور مختلف جهان است. در راهپیمایی اربعین سال 1400 اعلام شد که بیش از سه میلیون نفر از زائران ایرانی،‌ نیم میلیون نفر پاکستانی و نیم میلیون نفر از دیگر کشورهای جهان به‌ویژه هند، جمهوری آذربایجان، ترکیه، افغانستان، لبنان، کویت، بحرین، عربستان و دیگر کشورها بودند و این به معنای بزرگترین تجمع انسانی خارجی در یک کشور طی چند روز است.

نوع تعاملات و روابط اجتماعی شکل گرفته در راهپیمایی اربعین، بزرگترین احساسات و عواطف انسان ها را به هم نوعان خود نشان می دهد. برگزاری هزاران ایستگاه پذیرایی مردمی به همراه انجام صدها نوع خدمت دواطلبانه حکایت از آن دارد که فارغ از ملیت و زبان ها و اقوام، انسان ها می توانند در کنار یکدیگر یاری رسان دیگران باشند.

در عین حال نکته مهم برگزاری راهپیمایی اربعین، جنبه مردمی و داوطلبانه بودن آن است و از همین رو نیز به نظر می رسد که راهپیمایی اربعین توانسته به خوبی جوانب انسانی یک رویداد غیردولتی و غیرسیاسی را در ابعادی جهانی نشان دهد و همين ارزش هاست كه باعث مي شود تا راهپيمايي اربعين به وراي مرزهاي عراق برسد و هر سال شهروندان مختلفي از سراسر جهان در اين مراسم شركت كنند.