عزاداری محرم در جمهوری آذربایجان زیر سایه محدودیتهای دینی

جمهوری آذربایجان که به عنوان بزرگترین کشور شیعه نشین نسبت به تعداد جمعیت در جهان به شمار می‌رود، در ماه محرم حال و هوای مذهبی به خود می‌گیرد و فضای آن به یاد اباعبدالحسین (ع) عطرآگین می‌شود. مراسم عزاداری‌های امام حسین (ع) در جمهوری آذربایجان مثل همیشه با شور و شوق زیادی امسال برگزار شده است و در همه شهرها مردم برای سید و سالار شهیدان سوگواری کردند. در شب اول ماه محرم، شیعیان در جمهوری آذربایجان با حضور در مساجد و تکایا بر سر و سینه زدند و بر مصائب شهدای کربلا گریستند.

مومنان آذربایجان همه ساله با سیاه پوش کردن مساجد، تکایا و حسینیه‌ها و نصب پرچم‌های مزین به نام سید و سالار شهیدان و اهل بیت (ع) برای زنده نگه داشتن قیام حضرت اباعبدالله الحسین (ع) عزاداری می‌کنند و امسال نیز به رسم گذشته فعالیت‌های سالهای قبل را برگزار کردند. برخی از دوستداران سالار شهیدان با تبدیل منازل خود به حسینیه، تصاویر آن را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند تا عشق و علاقه خود را به امام حسین نشان دهند.

اداره مسلمانان قفقاز به عنوان مرجع عمده مسوول بر اجرای آیین های دینی در جمهوری آذربایجان همانند سالهای قبل با صدور بیانیه‌ای به مناسبت آغاز ماه محرم پیروان همه مذاهب اسلامی را به مشارکت در مراسم ویژه عزاداری حسینی در این کشور دعوت کرده و از عزادارن خواسته تا شیوه‌نامه‌های بهداشتی را نیز در این مراسم‌ها رعایت کنند.

مسلمانان جمهوری آذربایجان که در قرنهای گذشته همراه با مردم ایران در یک گستره فرهنگی و تمدنی واحد بسر می‌بردند، بنابراین قواعد و آیین‌های اسلامی از ارزش‌های عمده جامعه این کشور به شمار می‌رفت. مسلمانان آذربایجان با وجود اینکه در اوایل قرن نوزده میلادی طبق قراردادهای گلستان و ترکمنچای به تابعیت امپراتوری روسیه درآمدند‌، همچنان به قواعد و آیین‌های اسلامی خود پایبند هستند و هر چند در برهه‌هایی محدودیتهایی از سوی کمونیستها برای برگزاری این مراسم‌ها انجام شد، اما با این حال آیین‌های مذهبی و به ویژه عزاداری‌های حسینی در این کشور پابرجا مانده و هر ساله باشکوه‌تر از قبل برگزار می‌شود.

در جمهوری آذربایجان اکثر شیعیان به ماه محرم اعتقاد قلبی ویژه‌ای دارند و در مناطق شیعه‌نشین معمولاً تا اربعین حسینی به موسیقی گوش نمی‌دهند. مردم در روزهای تاسوعا و عاشورا لباس‌های رنگارنگ مخصوصا لباس قرمز نمی‌پوشند و خانواده‌های مذهبی که توان مالی دارند سفره‌های احسان می‌گسترانند و در خانه‌ها، مراسم مرثیه برگزار می‌کنند.

«گنجه» ازجمله شهرهای جمهوری آذربایجان است که مراسم عزاداری ماه محرم در آنجا به صورت ویژه‌ای برگزار می‌گردد. در این شهر از اول ماه محرم مراسم عزاداری شروع می‌شود و مردان و زنان در قالب دسته‌های عزاداری در امامزاده شهر عزاداری می‌نمایند. در روز عاشورا محوطه امامزاده شهر گنجه مملو از جمعیت می‌شود و مردم نذرهای خود را دراین محل ادا می‌کنند. علاوه بر شهرهای مختلف جمهوری آذربایجان از قبیل باکو و گنجه، جمهوری خودمختار نخجوان نیز از جمله مناطقی است که مردم آن در حد وسع و توان مراسم عزاداری ماه محرم را برگزار می‌کنند. نوحه خوانی مرثیه سرایی، زنجیرزنی، سینه‌زنی، کشتن قربانی، گستردن سفره احسان، پخش خرما و نذورات دیگر، گریه بر مصائب اهل بیت (ع) و تعطیل کردن محل کار و کوشش و بازار از جمله برنامه‌هایی است که در این جمهوری در ماه محرم صورت می‌گیرد. در سالهای اخیر اهدای خون در روز عاشورا توسط عزاداران در باکو و سایر شهرهای جمهوری آذربایجان برای درمان کودکان تالاسمی و سایر بیماران به  یک سنت عاشورایی در این کشور تبدیل شده است.

محدودیتهای دینی در آذربایجان

هر چند 85 درصد جمعیت جمهوری آذربایجان را شیعیان تشکیل می‌دهند اما با این حال دولت این کشور در یک دهه گذشته محدودیتهای زیادی را برای برگزاری مراسم‌های عزاداری در ماه محرم اعمال کرده است و شیعیان برخلاف خواست قلبی خود به راحتی نمی‌توانند مراسم عزاداری حسینی را برگزار کنند.

الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان که به دنبال مدرن سازی و غربی سازی کشور است، آیین‌ها و رسوم دینی را در تضاد با برنامه‌های خاص خود می‌داند و به همین خاطر در سالهای گذشته با تدوین قوانین جدید در راستای زدودن فرهنگ و آیین مذهبی گام برداشته است و مراسم‌های محرم نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. بر اساس ابلاغیه‌هایی که دولت چند سال قبل اعلام کرد، آیین‌های عاشورایی در ماه محرم تنها در مساجد قابل برگزاری خواهد بود و هرگونه برگزاری مراسم مذهبی در منازل و تجمع در خیابان‌ها غیرقانونی بوده و خاطیان مورد پیگرد قرار خواهند گرفت. در ضمن نمایش نمادهای مذهبی و عاشورایی نیز در خیابان‎ها و اماکن عمومی جمهوری آذربایجان ممنوع اعلام شده ‌است و به همین خاطر مساجد این کشور در ماه محرم پر از عزاداران حسینی است و هر چه محدودیتها تشدید می‌شود، شوق شیعیان برای برگزاری چنین مراسمی بیشتر می‌شود. این محدودیتها در سالهای اخیر موجی از اعتراضات مردمی را به همراه دداشته است و تعدادی از رهبران دینی در این کشور توسط دولت دستگیر و بازداشت شده‌اند.

امسال هم این محدودیتها با جدیت از سوی نیروهای امنیتی آذربایجان دنبال شده تا کسی از قوانین موسوم تخطی نکند و همین اقدامات سختگیرانه، با مخالفتهایی در خارج از این کشور همراه شده است. در همین راستا، فعالان مذهبی آذری مقیم لندن در اعتراض به محدودیت عزاداری اباعبدالله الحسین در باکو، سفارت آذربایجان در لندن را تصرف کردند. فیملهای منتشر شده، نشان می‌دهد تعدادی از شیفتگان امام حسین (ع) از بالای سفارت بالا رفته و پرچم آذربایجان را پایین می‌کشند و پرچم‌های سبز عزارداری را به جای آن نصب کردند. ‏گروه «اتحاد خدام المهدی» اعلام کرد این کار در واکنش به آزار و اذیت مقام‌های آذربایجانی علیه یک زن در باکو به خاطر نوشتن شعار یا حسین بر دیوار خانه‌اش بوده است. این اقدامات نشان می‌دهد مردم آذربایجان در برگزاری مراسم حسینی با چه سختی‌هایی روبرو هستند. مردم آذربایجان حتی از برگزاری مجالس عزاداری حسینی در داخل منازل خود و نصب یک پرچم سیاه بر روی شیشه ماشین خود به نشانه عزاداری برای امام حسین (ع) محروم شده‌اند.

از آنجا که هر ساله دامنه این محدودیتها گسترده‌تر می‌شود و با توجه به خصلت جاه‌طلبانه‌ای که علی‌اف از خود به نمایش گذاشته است، احتمال اینکه در سالهای آینده کلا مراسم عزاداری امام حسین ممنوع شود وجود دارد. زیرا علی‌اف آیین و رسوم مذهبی را به مثابه تحجر و عقب ماندگی می‌داند که مانع پیشرفت و مدرن سازی کشور می‌شود. علی‌اف حتی از بسیاری از رهبران کشورهای غربی که اکثریت قاطع آنرا مسیحیان تشکیل می‌دهند نیز افراطی‌تر عمل می‌کند، زیرا هر ساله در خیابانهای شهرهای بزرگ اروپا و حتی آمریکا شاهد عزاداری‌های حسینی و بدون ممنوعیت آن از سوی دولتهای غربی هستیم اما درحالی که در کشور شیعه آذربایجان مردم نمی‌توانند در خیابانها و اماکن عمومی عزاداری کنند. این اقدامات دولت نه تنها منجر به رضایت عمومی نشده بلکه هر روز بر نفرت عمومی از رهبران باکو نیز افزوده شده است.  

اعمال محدودیت علیه مراسم‌های عزاداری امام حسین توسط باکو، در کشوری با اکثریت شیعیان، سرانجام خوبی برای دولتمردان این کشور نخواهد داشت و تجربه مقامات در سایر کشورهایی که چنین سیاستی را در پیش گرفته بودند، پایان آن خشم عمومی و حتی تغییر رژیم بوده است و ممکن است مقامات آذربایجان هم به چنین سرنوشتی دچار شوند.