یخ روابط کشورهای عربی با ایران آب می شود؟

پایگاه رهنما:

خاورمیانه آبستن تحولات بسیاری است و برخی کارشناسان معتقدند برآیند ائتلاف‎سازی‎های اخیر در این منطقه، ایجاد تغییرات بنیادین در نظم نوین منطقه‎ای و حتی بین‎المللی و پایان یکجانبه‌گرایی قدرت‎های غربی، به رهبری آمریکاست؛ موضوعی که همگرایی روزافزون روسیه، چین و ایران نمودی از این ادعا را ثابت می کند. واقعیت این است که سفر منطقه‎ای جو بایدن دستاوردی نداشت. او در موقعیت ضعیفی به سرزمین‌های اشغالی و عربستان‎سعودی رفت. سفر منطقه‎ای بایدن در زمانی اتفاق افتاد که او مدت‎ها ادعا می‌کرد با آنها ارتباط نزدیکی برقرار نخواهد کرد، به‎خصوص با سعودی‎ها که مباحث حقوق‎بشری، ازجمله قتل جمال خاشقچی، روزنامه‎نگار منتقد سعودی، اصلی‎ترین دلیل چنین رویکردی عنوان می‎شد، اما به‎دلیل برخی نیازمندی‎ها و همچنین جنگ اوکراین مجبور شد به سرزمین‌های اشغالی و همچنین عربستان‎سعودی سفر کند. این در شرایطی است که بنا به اذعان خود آمریکایی‎ها، بایدن از این حضور منطقه‎ای، چه در تل‎آویو و چه در ریاض، دستاوردی نداشته است. به‎نظر می‎رسد امروز عربستان، چراکه در روزهای اخیر، اخبار‌ از تمایل برخی سران عربی که تا پیش‎از این موضع غیردوستانه در قبال تهران داشتند، برای افزایش همکاری‎ها با ایران حکایت دارد.

با توجه به این موضوع بود که در روزهای اخیر شاهد انتشار اخباری بودیم که از یک‎سو نشان می‎داد سعودی‎ها به فکر ارتقای سطح روابط با تهران هستند و ازسوی دیگر پادشاه اردن نیز بر این نکته تأکید کرد که همه کشورهای عربی خواهان برقراری «روابط خوب» با جمهوری‎اسلامی هستند. در این شرایط، تأکید اخیر وزیر امورخارجه عربستان مبنی بر اینکه چیزی به نام «ناتوی عربی» وجود ندارد، از شکست تلاش‌ها برای ائتلاف‎سازی علیه جمهوری‎اسلامی حکایت دارد و ناظران تحولات منطقه‎ای معتقدند کشورهای عربی درحال برداشتن گام‎‌های مهمی با هدف اعتمادسازی هرچه بیشتر با تهران هستند.
ارتقای دیدارهای ایران و عربستان از سطح کارشناس به وزرای خارجه در بغداد

با توجه به همین موضوع بود که وزیر امورخارجه عراق که کشورش میزبانی ازگفت‎وگوها میان تهران و ریاض را برعهده داشته ‎است، در روزهای اخیر از تعیین تاریخ دیدار وزرای امورخارجه ایران و عربستان در بغداد در آینده نزدیک خبرداد.
فؤاد حسین با اشاره به برگزاری 5 دور گفت‎وگو میان تهران و ریاض به میزبانی بغداد در سطح امنیتی، اعلام کرد که «ولیعهد عربستان از عراق خواسته تدارکات لازم برای دیدار وزرای امورخارجه عربستان و ایران در بغداد را فراهم کند»؛ دیداری که گفته می‌شود وزارت امورخارجه عراق درحال تدارک آن است.
فواد حسین به این موضوع هم اشاره کرده‎است که موعد این دیدار علنی با حضور وزرای امورخارجه ایران و عربستان به‎زودی مشخص خواهد شد و مذاکرات امنیتی میان  دو کشور، به نشست‎های علنی دیپلماتیک تبدیل می‌شود. این موضوع درحالی است که سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان نیز در آخرین نشست‎خبری خود گفت‎وگوها با عربستان را «روبه‎جلو» و «مثبت» ارزیابی کرد و روند طی‌شده در این حوزه را «دلگرم‎کننده» دانست. موضع‌گیری ایران در این زمینه را می‌توان تأیید ضمنی خبر اعلام‌شده از سوی وزیر امورخارجه عراق قلمداد کرد‌؛ چراکه سخنگوی وزارت خارجه تأکید کرد که «درحال‎حاضر می‎توانیم دور بعدی نشست دوجانبه را در بغداد و در سطح مناسبی داشته باشیم و با استفاده از دستاوردهای گذشته، گام‎های جدی و ملموس به سمت جلو برداریم.»

بازگشت امارات به سطح روابط گذشته

علاوه ‎بر عربستان، امارات متحده عربی نیز درحال برداشتن گام‎های روبه‎جلو در زمینه ارتقای روابط با جمهوری‎اسلامی است و ابراز تمایل اخیر مقام‎های عالی‎رتبه امارات برای اعزام سفیر به ایران، با واکنش مثبت تهران مواجه شد و سخنگوی دستگاه دیپلماسی این موضوع را نشان‌دهنده شکل‎گیری فضای مثبت در منطقه تلقی کرد. موضع‌گیری اخیر انور قرقاش، مشاور رئیس دولت امارات در امور دیپلماتیک، درباره اینکه «ابوظبی به‎دنبال فرستادن سفیر به تهران و ازسرگیری روابط با ایران است و این کشور در پی ایجاد هیچ محوری علیه هیچ‎یک از کشورهای منطقه، به‎ویژه ایران نیست» نشان می‌دهد امارات پس‎از گذشت هفت سال از کاهش سطح روابط دیپلماتیک، بار دیگر قصد دارد سطح روابط خود را با ایران در عرصه سیاسی گسترش دهد.
این درحالی است که در  هفت سال‎گذشته و پس‎از اینکه به‎دنبال قطع روابط ایران و عربستان در سال۱۳۹۴، امارات نیز سطح روابط سیاسی و دیپلماتیک خود را با تهران کاهش داد و این روابط از سطح سفیر به کاردار تنزل پیدا کرد، روابط دو کشور با فرازونشیب‎‎های بسیاری همراه بوده‎است؛ تا جایی این روابط که در گذشته، به‎ویژه در حوزه اقتصادی، از استحکام قابل‎توجهی برخوردار بود، در مقاطعی حتی به سمت خصومت نیز سوق پیدا کرد. اما در ماه‌های اخیر گفت‎وگوهای تلفنی وزرای امورخارجه دوکشور به‎صورت محسوسی افزایش یافته و تعاملات دیپلماتیک دوکشور از تلاش دوجانبه برای رفع برخی اختلاف‎های موجود حکایت دارد.
عقب‎نشینی اردن  و مصراز «ناتوی عربی»
ازسوی دیگر ابراز تمایل ضمنی برخی کشورهای عربی خارج از منطقه خلیج‎فارس، مانند اردن و مصر، برای کاهش تنش‎‌ها با تهران نشان‌دهنده آغاز فصل نوینی در روابط جمهوری‎اسلامی و کشورهای عربی است. برهمین اساس هم بود که پس‎از انتشار اخباری مبنی بر انجام گفت‌وگوهای امنیتی میان تهران و قاهره، اکنون پادشاه اردن نیز تأکید می‌کند که همه کشورهای عربی خواهان روابط خوب با تهران هستند؛ روابطی که به‎گفته عبدالله دوم «باید براساس اصول احترام متقابل، حسن‎همجواری و احترام به حاکمیت باشد.» وی در گفت‎وگو با روزنامه «الرأی» این کشور، برخلاف برخی مواضع گذشته خود، با بیان اینکه موضوع ائتلاف (ناتوی عربی) درحال‎حاضر مطرح نیست، عنوان کرد که «ما خواهان تنش در منطقه نیستیم، همه کشورها خواهان روابط خوب با تهران براساس احترام متقابل، حسن‎همجواری، احترام به حاکمیت کشورها و عدم‌مداخله هستند. اگرچه عبدالله دوم در این گفت‎وگو به تکرار ادعاهای واهی علیه جمهوری‎اسلامی پرداخت و گفت که «ایران در کشورهای عربی دخالت می‌کند و امیدواریم شاهد تغییر رفتار ایران باشیم»، اما عقب‎نشینی وی از راهبرد «ناتوی عربی» از تمایل اردن برای کاهش تنش‎ها با تهران حکایت دارد.