اینترنت رایگان دولت و، اما و اگر‌های آن

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات خبر داده است که دولت به سه دهک اول جامعه که از اقشار کم درآمد هستند، اینترنت رایگان می‌دهد؛ موضوعی که با استقبال خانواده‌های کم درآمد و بی‌بضاعت روبرو شده و سامانه‌های اعلامی از سوی دولت، حکایت از ثبت نام گسترده مردم و مخاطبان در این طرح دارد. اما سوال اینجاست که این طرح چه ابعادی دارد و چه ثمراتی در پی خواهد داشت؟
بعد از شیوع کرونا، میزان گرایش به استفاده از اینترنت در کشور افزایش یافته است. رفع نیاز‌های آموزشی به نحوه معناداری به اینترنت وابسته شده و دامنه زیادی از فعالیت‌های آموزشی اعم از برگزاری کلاس، ارائه مطالب، تحقیق و پژوهش و حتی ارتباطات دورن کلاسی نیز به شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات اینترنتی گره خورده است. در کنار اینها، کسب و کار‌ها هم وابستگی زیادی به اینترنت دارند و بخش عمده‌ای از کسب و کار‌ها بر مبنای فضای مجازی شکل گرفته است. با این وجود، گرانی اینترنت به نحو معنا داری می‌تواند سطح دسترسی مردم به خدمات اینترنتی را کاهش دهد. موضوعی که البته مورد توجه دولت قرار گرفته و باعث شد تا در طرحی اعلام کند که بسته اینترنتی رایگان به سه دهک اول جامعه ارائه می‌کند.
آمار‌های رسمی حکایت از این دارد که سبد معیشت خانوار در شهر‌های بزرگ، (بر اساس قیمت کالا‌ها در دی‌ماه ۱۴۰۰) حدود ۸ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان برآورد شده بود که با افزایش قیمت در ماه‌های اخیر، به طور حتم این عدد نیز افزایش یافته است. حالا اگر قرار باشد، هزینه اینترنت نیز بار مضاعفی بر این سبد معیشتی باشد، نمی‌توان انتظار خوبی را در پی داشته باشد. در چنین شرایطی، هرگونه افزایش قیمت اینترنت یا تغییر تعرفه اینترنت، با توجه به شرایط سخت معیشتی، دو نتیجه مشخص در پی خواهد داشت: یا کاهش استفاده از اینترنت یا کاهش سبد نیاز‌های معیشتی به نفع استفاده از اینترنت؛ که البته هر دو مورد نامطلوب بوده و آثار زیانباری دیگری در پی خواهد داشت. برای همین هم، پرداخت یارانه برای دریافت بسته اینترنت به سه دهک اول جامعه، که معمولا اقشار تحت پوشش نهاد‌های حمایتی نیز در دهک‌ها حضور دارند، بخشی از آثاری که گفته شد را برطرف خواهد کرد.
نکته مهمی که البته وجود دارد و هنوز از سوی دولت اعلام نشده این است که آیا اینترنتی که به این دهک‌ها ارائه می‌شود صرفاً ترافیک داخلی است یا ترافیک خارجی را هم شامل می‌شود؛ دلیل این سوال این است که دولت پیش از این، در بسته‌های اینترنتی که به دانش آموزان و معلمان ارائه می‌کرد، بخش اصلی ترافیک، شامل ترافیک داخلی برای دسترسی به پیام‌رسان‌های داخلی بود و ترافیک خارجی را کمتر شامل می‌شد. اگرچه با ترافیک داخلی تنها دسترسی به سایت‌ها و شبکه‌هایی امکانپذیر است که در دامنه اینترنت ملی فعالیت می‌کنند، اما واقعیت این است که در سال‌های اخیر پیام‌رسان‌های داخلی و سایت‌های مبتنی بر محتوا که از ترافیک داخلی استفاده می‌کنند، امکان پخش فیلم، دیدن فوتبال، برگزاری مسابقه، شرکت در نظرسنجی، تا حتی پرداخت‌های بانکی و کارت به کارت را هم در دسترس مخاطب قرار داده‌اند و از این نظر مخاطب مشکلی برای دسترسی به این سایت‌ها نخواهد داشت.
با این وجود، در حوزه استفاده از پیام‌رسان‌ها، مردم کمتر علاقه دارند تا آنچه به عنوان پیام رسانی به مخاطبان قلمداد می‌شود را از طریق این پیام‌رسان‌های داخلی انجام دهند و برای رد و بدل کردن پیام، به سراغ همان پیام‌رسان‌های مرسوم خارجی می‌روند و در نتیجه اگر قرار باشد، ترافیک خارجی به آن‌ها داده نشود، در عمل امکان استفاده از این شبکه‌های پیام رسانی یا اجتماعی خارجی از آن‌ها سلب خواهد شد.
به هر روی چه دولت ترافیک داخلی به سه دهک اول بدهد یا ترافیک خارجی ارائه کند یا هر دو، برای مخاطبی که امروزه به دلیل تنگی معیشت به دشواری می‌تواند از پس هزینه خرید اشتراک و حجم اینترنت مصرفی بر بیاید، این اقدام یک گشایش جدی محسوب شده که می‌تواند تعاملات شخصی را تسهیل کرده و به خصوص در مواردی که این افراد ضعیف از طریق کسب و کار‌های خرد و خانگی، محصولات خود را در بستر اینترنت عرضه می‌کنند، بتوانند از این فرصت بیشتر بهره ببرند.
گام دولت برای عرضه اینترنت رایگان برای سه دهک اول جامعه بسیار مناسب است، اما به نظر می‌رسد که باید راهکار‌هایی برای تامین اینترنت سایر اقشار مثل دانش آموزان، دانشجویان و کارگران هم دیده شود که اگرچه جزو سه دهک اول نیستند، اما با شرایط فعلی، هزینه اینترنت هم باری بر دوششان محسوب می‌شود.