ابعاد و پیامدهای راهبردی بازسازی روابط حماس و سوریه

پس از یک دهه بحران آفرینی جبهه غربی-عبری- عربی برای سرنگونی نظام سوریه اما نه تنها این تلاشها به نتیجه نرسید بلکه حتی کشورهای عربی که روزی پرچم دشمنی با سوریه را برافراشته بودند در عقب‌گردی مشهود به سمت بازسازی روابط با دمشق سوق یافته‌اند، به صورتی که اکنون ترافیک سیاسی برای برقراری مجدد روابط با دمشق در جهان عرب به چشم می‌خورد. اما در این میان با اینکه انتظار می‌رفت که متحدان سابق نظام سوریه در میان گروه‌های فلسطینی به واسطه وجود دشمن مشترک، منافع راهبردی منطقه‌ای و تاریخ همکاری‌های گسترده مشترک اولین بازیگران عربی حامی بازسازی اتحاد با سوریه باشند، این موضوع با تأخیری غیرالزامی همراه بوده است.

حال خبرها حاکی از آن است که گروه‌های فلسطینی هم این روزها در مسیر آشتی با دمشق قرار گرفته‌اند. در همین راستا، یک مقام در جنبش فلسطینی حماس اعلام کرد که روابط این جنبش و سوریه پس از ۱۰ سال در مسیر احیا قرار گرفته است. این مقام فلسطینی گفته است که تماس‌ها با سوریه در حال بهبود و در راه بازگشت به گذشته است و رهبران حماس سفرهای زیادی به دمشق داشتند. این مقام حماس گفت که سوریه از آرمان و مردم فلسطین حمایت می‌کند و حماس علاقمند به داشتن روابط با سوریه و همه کشورهای عربی است. رهبران حماس از سه سال پیش روابط غیر رسمی با سوریه را کلید زده بودند و اکنون این روابط قرار است علنی شود. 

تلاش فلسطینی‌ها برای نزدیک شدن به دولت سوریه درحالی است که روابط بین حماس و نظام سوریه از آغاز جنگ داخلی در این کشور در سال ۲۰۱۱ رو به وخامت گذاشت و از آن زمان جنبش حماس مواضع متضادی را علیه نظام سوریه اتخاذ کرد. حماس در ابتدای شروع بحران سوریه تحت تاثیر رژیمهای عربی به ویژه اقدامات دولت‌های اخوانی ترکیه، قطر و مصر (در دوران ریاست جمهوری محمد مرسی) از سوریه فاصله گرفت اما پس از آنکه به اهداف پنهان آمریکا و متحدانش در منطقه پی بردند مسیر خود را از جبهه حامیان تروریست‌‌ها در سوریه جدا کردند و در سالهای اخیر در پی برقراری روابط با دمشق برآمده‌اند.

اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس سه سال پیش در زمانی که اخباری مبنی بر برقراری روابط با دولت سوریه منتشر شد، در سخنانی  گفته بود که این جنبش بر اساس اصول مشخص خود، روابطش را با سوریه قطع کرده و تصمیم قطع روابط با دمشق در زمان خودش درست بود و اگر روابط با دمشق نیز برقرار شود بر اساس شرایط و مقتضیات زمان حال خواهد بود.

حمایتهای دیرینه سوریه از فلسطینی‌ها

 دولت سوریه همواره یکی از حامیان اصلی گروههای فلسطینی در مقابل رژیم صهیونیستی بود و حمایتهای همه جانبه‌ای را از این گروهها انجام می‌داد. سوریه از زمان تاسیس رژیم غاصب صهیونیستی از آوارگان فلسطینی که در نتیجه این اشغالگری خانه‌های خود را از دست داده بودند حمایت کرد و هزاران فلسطینی را در خاک خود اسکان داد. حتی در چهار جنگ اعراب با اسرائیل نیز سوریه نقش رهبری را داشت و تلاش می‌کرد تا سرزمینهای اشغال شده را به فلسطینی‌ها بازگرداند و این سیاست در 7 دهه گذشته همچنان پابرجا است و دمشق همواره حامی اصلی ملت فلسطین بوده است. حتی سوریه در جنگ سیف القدس یک اتاق مشترک هماهنگی به نیروهای جبهه مقاومت اختصاص داد که نقش مهمی در شکست ارتش صهیونیستی در این جنگ ایفا کرد.  سوریه به دلیل داشتن مرزهای مشترک با سرزمینهای اشغالی، می‌تواند نقش مهمی در تقویت گروههای مقاومت چه در لبنان و چه در فلسطین داشته باشد. باتوجه به اینکه محور مقاومت از ایران تا لبنان امتداد پیدا کرده است، سوریه نقش محوری در این کمربند امنیتی ایفا می‌کند.

جنگ در سوریه با هدف تضعیف محور مقاومت شروع شد ولی با گذشت 11 سال از بحران سوریه، اکنون محور مقاومت نه تنها تضعیف نشده است بلکه با شکست گروه‌های تروریستی در اوج اقتدار قرار دارد و در سالهای اخیر نیز اضلاع جدیدی به محور مقاومت در عراق و یمن اضافه شده است. بنابراین، حماس می‌تواند با بهبود مناسبات با سوریه از حمایتهای محور مقاومت در منطقه برخوردار باشد. کما اینکه در نبرد سیف القدس که سال گذشته با ارتش صهیونیستی انجام شد، اتاق مشترک محور مقاومت در منطقه حمایتهای لجستیکی و نظامی از فلسطینی‌ها انجام داد و در نهایت با پیروزی گروههای غزه این جنگ 11 روزه به پایان رسید.

برخی ناظران بر این باورند که روابط مستحکم حماس با ایران از یکسو و متشنج شدن روابط این جنبش با عربستان سعودی و چرخش غیرمنتظره اردوغان به سمت بازسازی روابط با اسرائیل از سوی دیگر، برقراری روابط حماس با سوریه را تسریع کرده است. 

از آنجا که سوریه نقطه اتصال محور مقاومت از ایران تا لبنان است، بنابراین فلسطینی‌ها به جایگاه ژئوپلتیکی مهم سوریه و نقش راهبردی آن در عرصه تحولات فلسطین به خوبی آگاه هستند. باتوجه به اینکه در سالهای اخیر فشارهای جبهه غربی-عبری-عربی برای حماس افزایش یافته است و به عبارتی حلقه محاصره علیه گروه‌های غزه تنگ‌تر شده است، لذا حل اختلافات با سوریه بستر لازم را برای مقابله با این تهدیدات و همچنین تشکیل یک جبهه منسجم‌تر سیاسی در برابر دشمنان خارجی فراهم می‌کند.

نقش محوری سوریه در تضعیف اسرائیل

از منظر راهبردی هم افزایی گروه‌های فلسطینی و سوریه می‌تواند نقش اساسی در تقویت موازنه تهدید میان جبهه مقاومت و رژیم داشته باشد. افزایش تحرکات امنیتی و نظامی رژیم صهیونیستی در سالهای اخیر در مناطق مرزی غزه و سوریه، در واقع بیانگر افزایش میزان آسیب پذیری این رژیم در مواجهه با خطرات همزمان از جبهه‌های مختلف است.

منطقه جولان که چند دهه است به اشغال صهیونیستها درآمده است به دلیل جایگاه آن در محور مقاومت، می‌تواند نقش مهمی در ضربه زدن به اسرائیل داشته باشد. با خروج وضعیت امنیتی جولان از تنش غیرفعال و خاموش به تنش فعال، سوریه عملاً به مرزهای کرانه باختری متصل می‌شود و با این اقدام اسرائیل به طور کامل در محاصره محور مقاومت قرار می‌گیرد. بنابراین، فعال شدن جبهه جولان به اتحاد و انسجام گروههای مقاومت به خصوص سوریه و گروههای فلسطینی در غزه نیازمند است. در صورتی که سوریه مستقیما به کرانه باختری متصل شود راه کمک‌رسانی به حماس و دیگر گروه‌های فلسطینی در نبرد با صهیونیستها به سهولت انجام می‌شود و در این صورت دشمن اشغالگر به راحتی قادر به ماجراجویی نظامی در غزه نخواهد بود، اگرچه هم اکنون نیز توان نظامی مقاومت غزه چنین مجالی را از صهیونیست‌ها تا حدود زیادی گرفته است.

اکنون نیز سیاست جدید حماس در نزدیکی به سوریه را می‌توان در قالب استراتژی تقویت جبهه ضد صهیونیستی در منطقه تعریف کرد. زیرا که افزایش تهدیدات در مرزهای سرزمینهای اشغالی و نگرانی صهیونیستها از وقوع نبرد در جبهه‌های مختلف، فلسطینی‌ها را در برابر اسرائیل قویتر می‌کند. باتوجه به پیروزیهایی که حماس در برابر دشمن صهیونیستی در سالهای اخیر کسب کرده است در شرایطی که روابط رسمی این جنبش با دمشق مجدداً برقرار شود، موقعیت حماس را در صحنه تحولات داخلی فلسطین و حتی در عرصه منطقه‌ای ارتقا می‌‌دهد.

پس از نبرد «سیف القدس» روابط حماس با محور مقاومت به شکل گسترده‌ای افزایش یافته است و این جنبش علاوه بر جنبه نظامی در عرصه سیاسی نیز از جایگاه مهمی در منطقه و بین‌الملل برخوردار شده است. بنابراین، رهبران حماس هم به خوبی می­‌دانند که برقراری رابطه با همه اضلاع مقاومت به ویژه سوریه یک راهبرد استراتژیک است. مهمترین نقطه اشتراک حماس و محور مقاومت دشمنی با رژیم صهیونیستی و آزادسازی سرزمینهای فلسطینی‌ها است و در صورتی که همه اعضای این محور به صورت رشته‌های زنجیر به هم پیوند خورده باشند می‌توانند دشمن اشغالگر را تضعیف و در نهایت به مرز فروپاشی بکشانند. به گفته ناظران، مقامات حماس هم به این جمع بندی رسیده‌اند که برقراری روابط مستحکم با دمشق به عنوان یکی از رشته‌های مهم مقاومت در قالب یک برنامه استراتژیک برای خنثی کردن توطئه‌های جبهه عبری-غربی علیه فلسطین ضروری است.

باتوجه به موفقیت سوریه در شکست دادن سیاستهای عبری-غربی و افزایش توانمندی‌های نظامی حماس، دو طرف به این درک رسیده‌اند که برای پیشبرد برنامه‌های خود در برابر تهدید مشترکی به نام اسرائیل به یکدیگر نیاز دارند. از آنجا که سوریه دروازه کمک نظامی به غزه به شمار می‌رود، گروههای فلسطینی در غزه نیز به نیابت از محور مقاومت در برابر اشغالگران صهیونیستی ایستادگی می‌کنند و با تقویت بازوهای مقاومت در منطقه، صهیونیستها از همه طرف در محاصره قرار خواهند گرفت.