کالابرگ یا یارانه‌ی نقدی؛ کدام عادلانه‌تر است؟

پایگاه رهنما:

19م اردیبهشت‌ماه بود که رئیس‌جمهور در پنجمین گفت‌و‌گوی زنده‌ی تلویزیونی خود با مردم، طرح اصلاحات یارانه‌ای و اصلاح ارز 4200 تومانی را برای مردم توضیح داد. هم‌زمان برای خانوارهای سه دهک اول درآمدی، نفری 400 هزار تومان و برای دهک‌های چهارم تا نهم درآمدی، نفری 300 هزار تومان یارانه‌ی ماهانه تخصیص داده شد. نظر مجلس، حمایت از طریق کالابرگ الکترونیک بود و دولت نیز از همان ابتدا اعلام کرد که اگر زیرساخت‌های لازم برای ارائه‌ی کالابرگ فراهم نشود، پرداخت یارانه‌ی نقدی را ادامه می‌دهد. اگر از موضوع ضرورت اجرای طرح حذف ارز 4200 تومانی بگذریم و بپذیریم که آن طرح، رانت و فساد و قاچاق به همراه می‌آورد و بار مالی ارزی بالایی داشت و خصوصاً با وقوع جنگ اوکراین و بحران مواد غذایی جهانی، امکان استمرار تخصیص ارز 4200 تومانی به دلیل احتمال بحران قحطی مواد غذایی و کالاهای اساسی وجود نداشت، حال این پرسش مطرح است که حمایت از معیشت مردم در مدل یارانه‌ی نقدی بهتر و به عدالت نزدیک‌تر است یا مدل کالابرگ الکترونیک!؟ در این گزارش به مرور نظرات متفاوت در این حوزه پرداخته‌ایم.

• حامیان یارانه‌ی نقدی

طرفداران یارانه‌ی نقدی معتقدند با اعطای این یارانه، درآمد طبقات پایین درآمدی بالاتر می‌رود و فقر مطلق در این طبقات بسیار کاهش می‌یابد. یکی از مهم‌ترین طرفداران یارانه‌ی نقدی که اتفاقاً از منظر عادلانه بودن نیز از آن دفاع می‌کند، دکتر جواد صالحی اصفهانی –استادتمام اقتصاد دانشگاه ویرجینیا- است. محاسبات اولیه‌ی صالحی اصفهانی نشان می‌دهد که توزیع درآمدها بهبود می‌یابد و ضریب جینی که نشان‌دهنده اختلاف طبقاتی است، ۵ واحد کاهش خواهد یافت و از ۳۷.۷ صدم به ۳۲.۷ صدم درصد افت پیدا می‌کند و نرخ فقر به‌شدت کاهشی خواهد بود و از ۱۳.۶ درصد به ۶.۱ درصد کاهش می‌یابد. (کمتر از نصف می‌شود). او همچنین منتقد یارانه‌ی کالایی (کالابرگ الکترونیک) است. منتقدان کالابرگ معتقدند این نوع از حمایت، آزادی عمل را از خانوار ایرانی سلب می‌کند. با اعطای یارانه‌ی نقدی عموماً خانواده آن را در حوزه‌هایی هزینه می‌کند که ضروری‌تر است و بیشترین نیاز در آن حوزه است اما وقتی یارانه‌ی کالایی داده می‌شود، افراد مجبورند فقط کالاهای خاصی را مصرف کنند.

• منتقدان یارانه نقدی!

منتقدان یارانه‌های نقدی معتقدند این نوع یارانه می‌تواند به تشدید تورم منجر شود. استدلالشان نیز این است که دادن پول نقد به مردم، تقاضا را تشدید کرده و به تورم دامن می‌زند. موافقان البته پاسخ این انتقاد را این‌طور می‌دهند که چون دولت برای اجرای این طرح نقدینگی جدیدی خلق نمی‌کند و صرفاً نقدینگی موجود در بازار را با فروش دلار به قیمت بیشتر جمع می‌کند و آن را مساوی بین همه تقسیم می‌کند، در میان‌مدت و بلندمدت تورم نخواهد داشت. البته بار اول که قیمت کالاهای اساسی آزاد می‌شود، با تورم مواجه هستیم. ولی شوک این تورم میراست. البته این پاسخ صحیح است اما برخی منتقدین معتقدند که یارانه‌های نقدی نه از طریق افزایش نقدینگی، بلکه از طریق تشدید انتظارات تورمی می‌تواند به تورم منجر شود. این افراد معتقدند شاید یارانه‌ی نقدی در سال 1389 که تورم تقریباً نصف تورم امروز بود، به انتظارات تورمی دامن نزد اما در شرایط فعلی می‌تواند باعث افزایش قیمت بسیاری از کالاهای دیگر –غیر از این 4 قلم که قیمتشان آزاد شد- شود.

• مزایای کالابرگ

مجتبی کاروان رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی ایران با اشاره به اصلاح نظام یارانه ارز ۴۲۰۰ تومانی گفت: اینکه دولت جسارت به خرج داد و ارز ۴۲۰۰ تومانی را حذف کرد؛ اقدام بسیار درست و پسندیده‌ای است که قطعا در راستای بهینه‌سازی و اصلاح نظام پرداخت یارانه‌ها نتیجه‌بخش خواهد بود. وی با اشاره به الزام مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها در دولت گفت: اینکه آیا دولت زیرساخت‌ها را به نوعی فراهم کرده که قشر ضعیف و دهک‌های پایین جامعه دچار مشکل نشوند یا خیر موضوع بسیار مهمی است که باید منتظر ماند تا چه سازوکاری برای بعد از این دوماه در نظر گرفته می‌شود. کاروان با بیان اینکه بهتر است یارانه به صورت کالایی باشد و نه نقدی که به رشد تورم دامن نزند، افزود: پرداخت یارانه نقدی منجر به تورم خواهد شد. وی گفت: بنابراین بهتر است که اصلاح نظام پرداخت یارانه‌ها به صورت کالابرگ محقق شود. همچنین از دیگر استدلال‌های موافقان کالابرگ این است که دولت را مطمئن می‌کند برخی اقلام اساسی حتماً به خانوار می‌رسد؛ حتی اگر پدر خانواده معتاد باشد یا در صورت پرداخت یارانه‌ی نقدی، آن را برای خانواده خرج نکند.

• کالابرگ و کاهش نوسانات

اگر چه کالابرگ الکترونیک، به‌سرعت روی کاهش فقر و نابرابری اثر نمی‌گذارد و از این جهت، مشابه یارانه‌ی نقدی نیست اما مزایایی دارد؛ از جمله آنچه پیش‌تر ذکر شد. فرهاد گوهردانی –پژوهشگر توسعه در دانشگاه یورک انگلستان- معتقد است در شرایط تورم بالای 40 درصد و پس از ده سال تشدید تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران، یارانه‌ی نقدی می‌تواند نگرانی‌هایی در مردم ایجاد کند و از این طریق، اعتراضات را تشدید کند. مقابله‌ با این اعتراضات نیز زمینه‌ای می‌شود تا امپراطوری رسانه‌ای کشورهای استکباری، آن را بزرگنمایی کنند و دست نیروهای مذاکره‌کننده در مذاکرات خالی شود. بنابراین در شرایط فعلی، حتماً کالابرگ نسبت به یارانه‌ی نقدی به عدالت نزدیک‌تر خواهد بود. او همچنین بر ضرورت تمرکز ایران بر تولید کالاهای اساسی در داخل تاکید کرده و می‌گوید: اگر کالاهای اساسی را در داخل تولید نکنیم، همیشه تامین کالاهای اساسی به درآمدهای ارزی دولت وابسته خواهد بود و بنابراین با نوسان و نااطمینانی همراه است.

• در حال مهیا شدن

احسان خاندوزی –وزیر اقتصاد- در مورد زیرساخت‌های کالابرگ الکترونیک گفت: با تلاش دولت و وزرای صمت، جهاد کشاورزی و بانک مرکزی سعی بر این است تا در کوتاه‌ترین زمان زیرساخت‌های لازم برای اجرای طرح کالا برگ الکترونیکی در کشور فراهم آید تا مردم به راحتی کالاهای اساسی خود را از این طریق تأمین کنند. وی به اجرای آزمایشی طرح هدفمندی یارانه آرد خبازی در ۱۰ استان کشور اشاره کرد و گفت: ما در حال رصد معایب و محاسن این طرح هستیم تا با تکمیل دوره آزمایشی، در همه استان‌ها طرح هوشمندسازی یارانه آرد خبازی‌ها اجرایی و عملیاتی شود. وزیر اقتصاد تصریح کرد: تاکنون بخشی از مشکلات و نارسایی‌ها در این حوزه شناسایی شده و تلاش بر این است تا بقیه ضعف‌ها و نقص‌ها نیز شناسایی و برطرف شود تا در ماه‌های آینده شاهد اجرای این طرح در همه استان‌های کشور باشیم. خاندوزی از کنترل قیمت‌ها در بازار و بازگشت آرامش در روزهای آینده خبر داد و اضافه کرد: تمام تلاش ما بر این است تا شرایط مطلوب و مناسبی را در کشور مهیا کنیم.