افق روشن همکاری‌های ایران و تاجیکستان

پایگاه رهنما:

امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان روز یکشنبه در راس هیئت بلند پایه سیاسی- اقتصادی وارد تهران شد و قرار است با ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران دیدار و گفتگو کند. گفت‌وگوی دوجانبه روسای جمهور و رایزنی هیئت های عالی دو کشور،‌ امضاء چند سند همکاری در حوزه های اقتصادی،‌ علمی، سیاسی و فرهنگی و مصاحبه مطبوعاتی روسای جمهور از برنامه های این سفر دو روزه است. در سالهای اخیر همگرایی در روابط ایران و تاجیکستان تقویت شده و سفر رئیسی به تاجیکستان در شهریور سال گذشته، فصل نوینی در همکاری های همه جانبه تهران و دوشنبه به وجود آورد و طی آن 8 سند همکاری اقتصادی امضا شد و در آینده سطح تعاملات ارتقا خواهد یافت.

با وجود اشتراکات فرهنگی، دینی و زبانی بین ایران و تاجیکستان اما مناسبات اقتصادی دو کشور در سطح پایینی قرار دارد، از اینرو در دولت سیزدهم توسعه همکاریهای دو جانبه در دستور کار قرار گرفته است. بر اساس آمارها، سال گذشته حجم مبادلات اقتصادی ایران و تاجیکستان 131 میلیون دلار بود که نسبت به سال قبل از آن جهش 400 درصدی داشته است و نشان می دهد همکاریهای اقتصادی در حال تقویت است و  در دیدار مقامات دو طرف در تهران هم توسعه مناسبات اقتصادی بیش از پیش بررسی خواهد شد تا سطح تعاملات به نکته قابل توجهی برسد.

تاجیکستان به دلیل ظرفیتهای اقتصادی که در منطقه دارد، قابلیت تبدیل شدن به شریک بزرگ اقتصادی در آسیای مرکزی را دارد و می تواند بازار مناسبی برای صادرات کالاهای ایرانی باشد. شرکتهای ایرانی در سالهای گذشته در پروژه های اقتصادی تاجیکستان مانند سدسازی و ساخت نیروگاههای برق آبی مشارکت فعال داشته اند و با توسعه روابط اقتصادی، حضور ایرانی ها در چنین پروژه هایی نیز افزایش خواهد یافت.

با توسعه همکاریهای اقتصادی، تاجیسکتان نیز می تواند از کریدور شمال- جنوب ایران منتفع شده و به آبهای آزاد دسترسی داشته باشد و از این طریق کالاهای صادراتی خود را به سایر کشورها انتقال دهد. این مسئله با توجه به بسته شدن مرزهای اروپایی به روی روسیه، در شرایط کنونی بسیار اهمیت دارد و یافتن مسیرهای جایگزین برای صادرات کالاها در دستور کار مقامات دوشنبه قرار خواهد گرفت و ایران یکی از مسیرهای به صرفه و کوتاه است.  

افزایش ناامنی ها در منطقه و بروز جنگ اوکراین، کشورها را به سمت همگرایی منطقه ای سوق داده است و در این میان کشورهای آسیای مرکزی نیز در پی افزایش همکاریهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود با همسایگان هستند. سفر رئیس جمهور تاجیکستان در شرایط کنونی از بعد دیگری هم قابل بررسی است. از آنجا که غرب به خاطر بحران اوکراین، تحریمهای گسترده ای علیه روسیه اعمال کرده است، کشورهای آسیای مرکزی به ویژه تاجیکستان هم از این تحریمها متضرر خواهند شد. لذا تاجیکستان که بخش اعظم نیازهای انرژی خود را از روسیه تامین می کرد، دنبال یافتن بازارهای جایگپزین برای تامین نیازهای نفتی است و ایران می تواند در صورت کاهش صادرات روسیه، بخشی از مصارف مورد نیاز تاجیکستان را تامین کند.

سفر امامعلی رحمان به تهران که پس از 9 سال وقفه انجام می شود، به مسائل امنیتی نیز مربوط می شود. باتوجه به اینکه ایران و تاجیکستان از تهدیدات تروریستی از سوی افغانستان احساس خطر می کنند، تلاش می کنند با افزایش همکاریهای امنیتی با این تهدیدات مقابله کنند. در ماههای اخیر افزایش حملات تروریستی در افغانستان، زنگ خطر سرایت این تهدیدات به منطقه را به صدا درآورده است و تلاشها برای جلوگیری از سرایت آن به منطقه افزایش یافته است که آخرین نمونه آن برگزاری نشست منطقه ای در تاجیسکتان بود. ایران و تاجیکستان در یکسال گذشته همکاریهای امنیتی و دفاعی خود را تقویت کرده اند و سفر اخیر سرلشگر باقری به تاجیکستان و تشکیل کمیته مشترک مقابله با تروریسم در سال گذشته، بیانگر این است که مسائل امنیتی و رفع تهدیدات یکی از موارد مشترک دو کشور در منطقه است و ایران به دلیل تجربه مقابله با تروریستها، می تواند برای تاجیکستان کمک شایانی بکند.

از آنجاکه ارتش تاجیکستان به روسیه وابسته است و باتوجه به درگیری روسها در اوکراین، متعاقبا فعالیتهای نظامی روسیه در این کشور نیز کاهش خواهد یافت و تهران می تواند در این زمینه به تاجیکستان کمک کند تا صلح و امنیت در منطقه برقرار شود. باتوجه به اینکه تاجیسکتان عضو رسمی سازمان شانگهای به شمار می رود، ایران تلاش می کند تا رضایت تاجیسکتان برای دادن رای مثبت به عضویت تهران در این سازمان منطقه ای را جلب کند و حضور دو کشور در سازمان شانگهای می تواند به توسعه مسائل امنیتی و اقتصادی دو طرف کمک کند. نظر موافق تاجیکستان به عضوت ایران در نشست سال گذشته سازمان شانگهای هم نشان می دهد دو کشور در مسیر افزایش همکاریها قرار دارند.  

از طرف دیگر، باتوجه به احتمال کاهش صادرات تسلیحاتی روسیه به آسیای مرکزی، تاجیکستان تلاش می کند تا ترتیبات جدیدی را در مسائل امنیتی خود ایجاد کند و ایران می تواند بهترین گزینه برای بازار تسلیحاتی تاجیکستان باشد تا کمبودهای این کشور جبران شود و با ساخت کارخانه تولید پهپادهای ایرانی در تاجیکستان، مقدمات این امر هم فراهم شده است.  

سفرهای متعدد مقامات تاجیکستان و ایران و امضای دهها تفاهمنامه هماکاری در عرصه های اقتصادی، سیاس یو امنیتی طی سالهای اخیر نشان از تلاشهای دو طرف برای افزایش سطح همکاریها دارد. اشتراکات زبانی و فرهنگی هم بستر مناسبی برای تعمیق همکاریهای دو جانبه است که با سفر امامعلی رحمان به تهران و متعاقب آن سفرهای آتی مقامات دو کشور، می توان چشم انداز روشنی را برای ارتقای مناسبات متصور شد.