دو نمای متفاوت از حضور پناهجویان افغان در ایران و ترکیه

جمعیت کثیری از شهروندان افغانستانی که در ماه‌های پس از خروج فاجعه‌بار نظامیان آمریکایی و متحدان‌شان از این کشور در آگوست ۲۰۲۱ به مرز‌های خارج از کشورشان فرار کردند، روز‌های بسیار دشواری را تجربه می‌کنند. در این میان، اخیرا وضعیت ناگوار پناهندگان افغانستانی در کشور ترکیه به عنوان دروازه مهاجرت به سوی اروپا، در کانون توجهات قرار گرفته است.

در چند ماه گذشته نیرو‌های نظامی و امنیتی ترکیه در سطحی گسترده برنامه اخراج پناهجویان افغان را در دستور کار قرار داده و هر روز بر فشار بر آن‌ها می‌افزایند. اخیرا نیز در جدیدترین اقدام نیرو‌های امنیتی ترکیه بازگرداندان ۲۷۲ پناهجوی افغانستانی به کشورشان را اجرایی کرده است. اکثریت پناهندگان اخراجی از ترکیه را شهروندان افغانستانی تشکیل می‌دهند. حال و روز ناگوار مهاجران افغان در ترکیه در شرایطی است که غرب به عنوان بانی وضعیت کنونی آنان هیچ مسئولیتی را نمی‌پذیرد.



برزخ ترکیه برای مهاجران افغان

بنابر آمار‌های رسمی ترکیه تعداد مهاجران افغان در کشور ترکیه تا قبل از تسلط طالبان بر کابل در ۲۰۲۱ حدود ۱۲۰ هزار بود، اما این تعداد بعد از ماه آگوست همین سال رشد بی سابقه داشته است. به گونه‌ای که از ابتدای سال ۲۰۲۲ تا کنون شاهد رشد ۷۰ درصدی مهاجران افغان در این کشور هستیم. با این وجود دولت ترکیه در ماه‌های اخیر با اتخاذ سیاستی تهاجمی، عملیات شناسایی و بازداشت پناهجویان افغانستانی را در دستور کار قرار داده است.

همچنین، بنابر آمار منتشر شده از سوی اداره مهاجرت ترکیه از ابتدای سال جاری بیش از ۲۸ هزار و ۵۸۱ هزار مهاجر را از این کشور اخراج شده‌اند که اکثریت آن‌ها مهاجران افغان بوده‌اند. در ماه‌های گذشته اعتراضات مسالمت آمیز شهروندان افغانستانی نسبت به وضعیت بد نگهداری آن‌ها در کمپ‌های مهاجران با ضرب و شتم و بازداشت معترضان همراه شده است. گزارش‌ها از این امر حکایت دارند که مهاجران افغان به امکانات حداقلی همانند غذا و آب دسترسی ندارند.

در همین زمینه «آنا شی» پژوهشگر عفو بین‌الملل در امور حقوق پناهجویان و مهاجران درباره اخراج گروهی پناهجویان افغان توسط دولت ترکیه تاکید کرده که براساس گفت‌وگو‌هایی که با افغان‌های تحت بازداشت در ترکیه داشته «تن‌ها انتخابی که به مردم داده می‌شود انتخاب بین اخراج اجباری و بازداشت برای مدت نامعلومی است». حال باید توجه داشت که برخلاف ترکیه جمهوری اسلامی ایران در دهه‌های گذشته میزبان صد‌ها هزار نفر مهاجر افغان بوده و بر مبنای موازین انسانی و شرعی با آن‌ها رفتار کرده است.

اگر ترکیه بنا بر بالاترین آمارها، میزبان نهایتا ۴۰۰ تا ۶۰۰ هزار نفر مهاجر در اردوگاه‌های پناهندگان می‌باشد، جمهوری اسلامی ایران حدود ۴ میلیون افغان را در خود جای داده است که از این تعداد حدود ۷۸۰ هزار نفر به عنوان پناهجو به رسمیت شناخته شده‌اند. حتی در همان روز‌های ابتدایی سقوط دولت اشرف غنی در آگوست ۲۰۲۱ حدود ۳۰۰ هزار شهروند افغان روانه ایران شدند. با این وجود، بر خلاف سیاست‌های سخت‌گیرانه ترکیه، جمهوری اسلامی ایران رویکرد انسان‌دوستانه و مبتنی بر رعایت حقوق بشر را با شهروندان مهاجر افغان داشته است. این در حالی است که تحریم‌های ظالمانه غربی‌ها بر وضعیت میزبانی از پناهجویان افغان نیز تاثیرگذار بوده است.



نگاه غیرصادقانه غرب در مواجهه با مهاجران

بخشی بزرگ از علل وضعیت ناگوار مهاجران افغان در کشور ترکیه را می‌توان در ارتباط با رویکرد غیرصادقانه کشور‌های غربی ارتباط داد. طی دهه‌های گذشته و به ویژه پس از تحولات انقلابی سال ۲۰۱۱، منطقه غرب آسیا شاهد موجی بزرگ از مهاجرت‌های اجباری شهروندان این منطقه به سوی اروپا بود. کشور‌های اروپایی که خود در مواجهه با بحران بی‌سابقه مهاجران می‌دیدند، بلافاصله ارائه بسته‌های همیاری به دولت ترکیه را به منظور نگه داشتن پناهندگان در کمپ‌های این کشور در دستور کار قرار داد تا از این طریق آنکارا را نسبت به عدم باز کردن دروازه‌های مرزی برای عبور مهاجران مجاب نماید.

در ماجرای اخیر سخت‌گیری‌های دولت ترکیه نسبت به مهاجران افغان نیز همچنان غرب یکی از مسببان چنین وضعیتی است. جهان غرب به رهبری ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۱ با وعده بازسازی و ایجاد یک حکومت دموکراتیک، افغانستان را اشغال کردند، اما بر خلاف تمامی وعده‌ها، حضور اشغال‌گران در این کشور فارغ از ویرانی و بحران برای مردمان افغان نتیجه‌ای به همراه نداشت. در نهایت نیز شاهد بودیم که غربی‌ها دولت دست‌نشانده خود را رها و زمینه را برای بازگشت طالبان به قدرت مهیا کردند که همین امر عاملی برای آوارگی مجدد شهروندان افغانی و افزایش رغبت آن‌ها به خروج از کشور را به همراه داست؛ لذا می‌توان غرب را در مرحله اول بانی آوارگی شهروندان افغان در ترکیه دانست و سپس، بر نگاه غیرمسئولانه آن‌ها در ارتباط با موضوع پناهندگان انگشت گذاشت. غربی‌ها در عمل به وعده‌های خود در کمک مالی به ترکیه در بحث پناهندگان افغان نیز صداقت عمل نداشته‌اند. در واقع، قبل از فشار‌های اخیر دولت ترکیه بر مهاجران افغان، قرار بود در ازای دریافت کمک و پول بیش از سه میلیون پناهجو را اسکان دهد و مانع ورود آن‌ها به مرز‌های اروپایی شود، اما ظاهرا عدم صداقت غربی‌ها در عمل به تعهدات‌شان صبر دولت اردوغان را نیز لبریز کرده است.

همچنین، تمامی وشاهد حاکی از آن که کشور‌های غربی و آمریکا نیز به هیچ عنوان استقبالی حسنه را مهاجران افغانستانی نداشته و ندارند. برای نمونه پس از تخلیه شتابزده و پرهرج‌ومرج آمریکا و هزاران نفر از مقامات و پرسنل نظامی افغان که به نیرو‌های ناتو کمک می‌کردند، به کشور‌های آمریکا و انگلستان منتقل شدند. اکنون شواهد حاکی از آن است که شهروندان افغانی به قربانی سیاست‌های واشنگتن تبدیل شده و وضعیتی برزخ‌گونه را در این کشور‌ها تجربه می‌کنند. بنابر گزارش رسانه‌های آمریکایی ۵۰ هزار پناهجوی افغان همچنان در پایگاه‌های نظامی آمریکا محبوس بوده و از حداقل امکانات اولیه زندگی برخوردار نیستند. در این میان کودکان که حدود ۴۴ درصد جمعیت پناهندگان را تشکیل می‌دهند به مراتب وضعیتی اسف‌بارتر دارند.