دیپلماسی اقتصادی رئیسی در کرانه‌های خلیج فارس

پایگاه رهنما:

سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران که توسعه روابط با کشورهای همسایه در اولویت خط‌ مشی سیاست خارجی دولت‌اش قرار داده است، این بار در دومین دیدار خود از کشورهای حاشیه خلیج فارس سلطان‌نشین عمان را برای توسعه مناسبات سیاسی و اقتصادی انتخاب کرده است.

رئیسی روز دوشنبه در راس هیئتی بلند پایه به عمان سفر کرد و به گفته مقامات ایرانی، این سفر با هدف گسترش تعاملات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی صورت می ‌گیرد. ملاقات رسمی در کاخ العلم، دیدار دوجانبه با هیثم بن ‌طارق آل ‌سعید سلطان عمان، امضای چند سند همکاری، دیدار با ایرانیان مقیم و دیدار با تجار و فعالان اقتصادی عمانی از جمله برنامه‌ های سفر یک روزه رئیسی به این کشور است.

سفر رئیسی به مسقط، اولین سفر رئیس‌ جمهور ایران به این کشور در دوره سلطان جدید عمان و پنجمین سفر خارجی رئیس ‌جمهور در ۹‌ ماه فعالیت دولت سیزدهم است. رئیسی در اولین سفر خود به کشورهای حاشیه خلیج فارس، سه ماه پیش به قطر سفر کرده بود. سفیر ایران در مسقط هدف از سفر رئیسی را توسعه همکاری دو کشور اعلام کرده و گفته که این سفر می ‌تواند عرصه‌‌‌‌‌‌‌‌ ها و زمینه ‌‌‌‌‌‌‌‌های جدید و موثری را برای توسعه و تقویت روابط دوستانه ایران و سلطنت عمان فراهم کند.

ایران و عمان روابط دوستانه دیرینه ای دارند و مناسبات سیاسی همواره در بالاترین سطح قرار داشته است. بنابراین توسعه تعاملات اقتصادی در کنار روابط خوب سیاسی می تواند در تقویت روابط دو کشور در منطقه موثر واقع شود.

سفر رئیسی به عمان درحالی انجام می شود که طی ماههای گذشته مسقط و تهران شاهد سفرهای متقابل هیات های تجاری دو طرف بودند و تاجران دو کشور به منظور تقویت روابط تجاری و ایجاد فرصت های سرمایه‌گذاری با یکدیگر دیدار کردند که به گفته رسانه‌های عمانی، این مساله تاثیر مثبتی بر افزایش میزان تبادلات تجاری در سالهای آینده خواهد داشت و قرار است رئیسی و سلطان عمان در این دیدارها یادداشت های تفاهم در بخش اقتصاد و بازرگانی امضا کنند.

از آنجاکه مسئله ترانزیت و حمل و نقل کالاها نقش مهمی در روابط اقتصادی دو طرف ایفا می کند بنابراین، توسعه همکاریها در این زمینه می تواند در صادرات کالاهای دو کشور به ویژه ایران تعیین کننده باشد. حجم روابط اقتصادی ایران و عمان در سال گذشته نزدیک به یک و نیم میلیارد دلار برآورده شده است که این رقم سالانه در حال افزایش است و نشان می دهد دو طرف ظرفیت‌های اقتصادی زیادی دارند که در صورت توسعه همکاری‌ها می‌توانند حجم قابل توجهی از صادرات و واردات را به خود اختصاص دهند.

برخی کارشناسان بر این باورند که افزایش حجم مبادلات اقتصادی و تجاری، دسترسی به یمن و شرق آفریقا از جمله امتیازاتی است که عمان می تواند در حوزه اقتصادی برای ایران فراهم کند. از آنجا که ایران در حوزه نفت و گاز ذخایر عظیمی در اختیار دارد بنابراین عمان به دلیل قرار گرفتن در مسیرهای ترانزیتی می‌تواند در صادرات منابع انرژی هم موثر واقع شود. همچنانکه وزیر انرژی و معادن عمان پیشتر اعلام کرده بود که این کشور آمادگی دارد گاز ایران را از طریق عمان به یمن برساند. اگر چنین برنامه‌ای محقق شود و جنگ در یمن پایان یابد، ایران می‌تواند از طریق یمن، گاز خود را به شرق آفریقا نیز انتقال دهد.

هماهنگی‌های ایران و عمان در موضوعات منطقه همیشه مطلوب بوده و سفر رئیسی در شرایط کنونی می تواند در توسعه همکاری اقتصادی و سیاسی مهم باشد. به گفته کارشناسان، تعامل ایران با کشورهای همسایه در زمان خاص تحریم‌ها، حائز اهمیت است و تقویت روابط دوستانه با همسایگان همیشه در اولویت ایران بوده است و این روابط از لحاظ راهبردی در سیاست خارجی تعریف شده است و سفر رئیسی در این شرایط بسیار تعیین کننده، حساس و اثربخش است.

عمان در مقایسه با دیگر کشورهای عربی منطقه همیشه با ایران روابط دوستانه داشته است و هیچ گاه روابط دو کشور دچار تنش نبوده است و همین مسئله می تواند در توسعه مناسبات سیاسی و اقتصادی حائز اهمیت باشد. اگرچه در سالهای اخیر برخی اعضای شورای همکاری خلیج فارس به دلیل تنشها با ایران بر سر بحران یمن و دیگر مسائل منطقه روابط خصمانه داشته اند، اما عمان هیچ وقت وارد این بازی های خطرناک نشده و تلاش کرده روابط خوب خود با تهران را حفظ کند و حتی به دنبال ایجاد بسترهای گفتگو و کاهش تنش میان شورای همکاری و ایران بوده است. 

گشودن پرونده برجام

اگر چه مقامات ایرانی هدف از سفر رئیسی به عمان را برای توسعه همکاری‌های اقتصادی و روابط دوجانبه عنوان کرده اند اما با توجه به اظهارات سخنگوی وزارت امور خارجه که گفته است، گفتگو و رایزنی دو طرف درباره موضوعات منطقه‌‌ای و بین ‌المللی در دستور کار این دیدارها هست، نشان می‌دهد هدف از این سفر تنها تقویت روابط تجاری و سیاسی نیست و احتمالا در این سفر موضوعات مهم دیگری هم مطرح می ‌شود.

با توجه به اینکه احتمالا مذاکرات هسته ای ایران در وین به زودی از سرگرفته می شود و از آنجاکه عمان در سالیان گذشته نقش مهمی در حل اختلافات بین تهران و غرب داشته است، به نظر می‌رسد بحث درباره پرونده برجام یکی از اهدف این سفر باشد. هر چند ممکن است مقامات دو طرف جزئیات بر سر برجام را علنی نکنند اما آنگونه که از محتوای گزارش رسانه‌ها بر می‌آید پرونده هسته ای ایران یکی از موارد مهمی است که در این دیدارها بر سر آن گفتگو خواهد شد. د

ر همین راستا، خبرگزاری رسمی عمان در گزارشی درباره اهداف سفر رئیسی به این کشور مشخصا به نقش مسقط در دور پیشین مذاکرات هسته ‌ای اشاره کرده و نوشته است:«دو کشور به طور مداوم جلساتی برای رایزنی در خصوص مسائل سیاسی برگزار می کنند که مهم ترین آنها در ژانویه گذشته در مسقط بود و در آن نشست در خصوص مسائل مختلف از جمله مذاکرات وین برای احیای برجام رایزنی شد، توافقی که سلطنت عمان با دیپلماسی معروف خود در انعقاد آن سهیم بود». این رسانه به دور جدید مذاکرات هسته ‌ای هم اشاره کرده و نوشته است:«سفر رئیسی به عمان می تواند فرصت بیشتری برای حمایت از تلاش‌ های دیپلماتیک در پرونده هسته ‌ای و پرونده ‌های دیگر مانند بحران یمن ایجاد کند». این درحالی است که در روزهای اخیر نیز تحرکات غربیها برای ازسرگیری مذاکرات وین افزایش یافته است و این کشورها تلاش می کنند تا هر چه سریعتر مذاکرات احیای برجام به نتیجه برسد. با این وجود، سفر رئیسی به عمان هم می تواند در گشودن درهای اختلافات بین تهران و واشنگتن راه گشا باشد و در این مورد عمانی ها سابقه درخشانی از خود به نمایش گذاشته اند.

به نظر می رسد یکی از محورهای گفت‌ وگو بین مقامات دو کشور بررسی نقش عمان در روند آزادسازی بلوکه شده ایران در برخی از کشورها به خاطر تحریم ‌های آمریکا است. هر چند امیر قطر نیز در ماههای اخیر به عنوان میانجی بین ایران و غربی‌ها اقداماتی را انجام داده است اما عمان همیشه برای ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است و به عنوان کانالی بین تهران واشنگتن عمل می کرد و حتی بخشی از دارایی‌های مسدود شده ایران در خارج از طریق عمان پرداخت می شد.

از سوی دیگر، باتوجه به اینکه مذاکرات ایران و عربستان هم برای کاهش تنشها و از سرگیری مناسبات دوجانبه در جریان است، عمان می تواند در این مسیر کمک کند و حتی برای پایان درگیری‌ها در یمن نیز نقش موثری ایفا کند. چرا که ایران همواره اعلام کرده که دنبال برقراری ثبات و آرامش در منطقه است و لذا به کمک کشورهایی مثل عمان که دنبال صلح خواهی هستند، نیاز است.   

باتوجه به اینکه قرار است مذاکرات هسته ای در وین از سرگرفته شود، مسئله پرداخت بخشی از داراییهای بلوکه شده ایران در خارج از کانال عمان می تواند یکی از دلایل عمده سفر رئیسی به مسقط باشد تا راه برای رسیدن به توافق نهایی احیای برجام هموار شود.