جمعیت ایران تغییر ریل داد

پایگاه رهنما :

نخستین جلسه ستاد ملی جمعیت بالاخره روز گذشته به ریاست رئیس‌جمهور و با قرائت پیام رهبر معظم انقلاب در آستانه روز ملی جمعیت تشکیل شد. تشکیل ستاد ملی جمعیت، نخستین تکلیف از قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده است و این ستاد نقش هدفگذاری، مطالبه‌گری و پیگیری مصوبات جمعیتی را دارد و به بیان دیگر گام نخست برای تحقق سیاست‌های جمعیتی کشور به شمار می‌رود و می‌تواند در فرصت ۷، ۸ ساله باقیمانده از باز بودن پنجره جمعیتی بخشی از اهداف جمعیتی کشور را محقق و از بحرانی‌تر شدن اینبار چالش جلوگیری کند. رهبر معظم انقلاب که از سال‌ها پیش بر مسئله جمعیت تأکید داشتند در پیامشان به جلسه ستاد ملی جمعیت تلاش برای افزایش نسل و جوان شدن نیروی انسانی کشور و حمایت از خانواده، یکی از ضروری‌ترین فرایض مسئولان و آحاد مردم و سیاست حیاتی برای آینده بلندمدت کشور عزیز ایران توصیف کردند. رئیس‌جمهور هم در نخستین جلسه ستاد ملی جمعیت، تعیین آیین‌نامه و دستورالعمل‌های جمعیت را گام نخست این نشست عنوان و اعلام کرد: «دولت این آمادگی را دارد که در صورت داشتن دستور جلسه ۱۵ روز بعد جلسه دوم را تشکیل دهد.»

تحولات جمعیتی کشور به سمت و سوی کاهش نگران‌کننده رشد جمعیت و از آن مهم‌تر پیری جمعیت پیش می‌رود و همین مسئله از سال‌ها پیش هشدار کارشناسان جمعیتی و در رأس آن‌ها مقام معظم رهبری را در پی داشته‌است. بر اساس همین نگرانی‌ها بود که قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده شکل گرفت و سرانجام با تلاش مجلس یازدهم و ابلاغ دولت سیزدهم این قانون رسمیت یافت. روز گذشته هم نخستین جلسه ستاد ملی جمعیت به ریاست رئیس‌جمهور و با قرائت پیام رهبری تشکیل شد تا بتوان به تحولات جمعیتی مناسب برای پیشگیری از تعمیق بحران جمعیت و سقوط به سیاهچاله جمعیتی امیدوار شد.
روز گذشته به مناسبت روز ملی جمعیت با ترافیکی از برنامه‌ها، نشست‌ها، مصاحبه‌ها و اظهارنظر‌ها مواجه بودیم و تمامی این برنامه‌ها و صحبت‌ها یک پیام داشتند؛ اینک وضعیت کنونی جمعیت کشور از هر زاویه‌ای که به آن نگاه کنیم، مناسب نیست و باید فکری کرد.
گام نخست نشست ستاد ملی جمعیت
رئیس‌جمهور در نخستین جلسه ستاد ملی جمعیت، تعیین آ‌یین‌نامه و دستورالعمل‌های جمعیت را گام نخست این نشست عنوان کرد. سید ابراهیم رئیسی افزود: «این آیین‌نامه باید ظرف مدت دو هفته آماده و در دستور کار جلسه بعدی قرار گیرد.» به گفته وی برای سرعت بخشیدن به تحقق مصوبات این جلسه باید جایگاهی مشخص در اداره‌جات مشخص شود و گزارش اقدامات آن سریعاً به دبیرخانه این ستاد ارجاع شود.
رئیسی تصریح کرد: «دولت این آمادگی را دارد که در صورت داشتن دستور جلسه ۱۵ روز بعد جلسه دوم را تشکیل دهد.»
از نگاه رئیس‌جمهور با توجه به حساس بودن موضوع جمعیت کار پژوهشی بسیار لازم است و حداکثر باید از پژوهش‌هایی که در این موضوع انجام شده‌است، استفاده شود. در این جلسه وزرای علوم، ارشاد، نفت، مسکن، کشور، ستاد کل نیرو‌های مسلح و رئیس سازمان صدا و سیما حضور داشتند.
شکل‌گیری هرم جمعیتی معکوس!
شهلا کاظمی‌پور، استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران با تأکید بر اینک باید به جمعیت نگاهی پویا داشت، در نشست علمی «تحولات، سیاست‌ها و برنامه‌های جمعیتی ایران» در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: «فرصت‌ها و چالش‌های جمعیتی همواره در حال تغییر هستند، از این رو تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های جمعیتی در هر دوره‌ای مستلزم شناخت روند‌های آسیب‌زا و چالش‌هاست.»
از نگاه کاظمی‌پور تغییرات در ساختار سنی به عنوان یک انقلاب خاموش مطرح است. در دهه‌های قبل تغییرات جمعیتی کشور حاکی از این بود که ۴۶ درصد جمعیت زیر ۱۵ سال بودند، اما اکنون تنها ۲۳ درصد جمعیت زیر ۱۵ سال هستند، بنابراین با این روند در سال ۱۴۲۵ جمعیت ایران هرم معکوسی را شکل می‌دهد.
وی با بیان اینکه یکی از چالش‌ها بحث کاهش باروری است، گفت: «در خوشبینانه‌ترین حالت نرخ رشد سالانه جمعیت در سال ۱۴۳۰ به ۸۸/۰ خواهد رسید و با خوشبینانه‌ترین حالت جمعیت ایران به ۱۱۷ میلیون نفر خواهد رسید و جمعیت فعال ما نیز از ۷۰ درصد به ۶۰ درصد در سال ۱۴۳۰ خواهد رسید.»
کاظمی‌پور تأکید کرد: «ما سالمندی را در پیش داریم، بنابراین باید سیاست‌هایی در راستای پاسخگویی به نیاز‌های سالمندان داشته باشیم؛ جمعیت ۱۵ تا ۲۹ ساله ما نسبت به گذشته افزایش یافته، اما نسبت آن به کل جمعیت کاهشی بوده‌است. در سال ۱۴۴۰ در خوشبینانه‌ترین حالت ورودی‌های ما یعنی موالید نسبت ۱۱۴ درصدی نسبت به خروجی‌ها و متوفیان خواهند داشت.»
تمایل ۸۸ درصدی جوانان به ازدواج
از نگاه مسعود عالمی، رئیس مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور نیز ماهیت مسئله جمعیت ایران به تجرد، ناباروری، سقط جنین و عدم فرزند‌آوری خانواده‌های موجود وابسته است.
به گفته عالمی در بحث تجرد طبق آخرین آمار ۶/۱۱ میلیون مجرد در سن ازدواج داریم، این عدد بسیار بزرگ است و همین بازه سنی انباشت عدم ازدواج‌هایی است که در سال‌های گذشته اتفاق افتاده‌است. مهم‌تر از همه اینکه ۸۸ درصد جوانان در سن ازدواج، تمایل به ازدواج دارند و ما با مسئله تمایل‌نداشتن به ازدواج مواجه نیستیم. یک‌سری موانع اقتصادی مثل شغل و مسکن داریم که ناشی از سوءمدیریت است.
وی ادامه داد: «در بحث ناباروری براساس تخمین‌ها بین ۳ تا ۵/۳ میلیون زوج نابارور داریم که هر سال حدود ۲۰ درصد ازدواج‌ها را شامل می‌شود. ما در این سال‌ها با فقدان امکانات درمان ناباروری مواجه بوده‌ایم. ۸۰ مرکز درمان ناباروری داریم که اگر این تعداد بخواهند به این مراکز مراجعه کنند شش سال باید منتظر بمانند. از سوی دیگر سالانه ۸۸ هزار زوج نابارور به این میزان اضافه می‌شوند.»
از نگاه عالمی شرایط جمعیتی ایران بیشتر به سوءمدیریت بازمی‌گردد و ما مثل دیگر کشور‌ها نیستیم که عدم ازدواج یا عدم فرزند‌آوری، دلایل عمیق فرهنگی داشته‌باشد. چون انباشت عدم ازدواج و عدم فرزندآوری ناشی از سوءمدیریت است، فرصتی وجود دارد که این سوءمدیریت‌ها تغییر کند و بخشی از مسئله را حل کند.
رئیس مؤسسه تحقیقات جمعیت با بیان اینکه نرخ باروری کل ۷/۱ و نرخ باروری نکاحی ۷/۲ است، گفت: «این آمار یعنی اگر ازدواج صورت بگیرد وضعیت به مراتب بهتر خواهد شد. اگر آمار ۸۸ درصدی تمایل به ازدواج میان مجرد‌ها را در نظر بگیریم، اگر فرض کنیم ۵۰ درصد ازدواج کنند، می‌توان تخمین‌هایی در مورد موالید زد که عدد‌های معناداری به دست می‌دهد.»
فرصت ۵، ۶ ساله برای حل بحران
امیرحسین بانکی‌پور، رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس دیگر سخنران این نشست نیز با تأکید بر اینکه الان مزیت رشد جمعیت مسئله ما نیست، افزود: «مسئله ما فعلاً هرم سنی جمعیت است، در شرایط کنونی هرم سنی ما وضعیت بحرانی به خود می‌گیرد، ما در حالی پیر می‌شویم که کشور‌های مجاور ما همه جوان هستند و این تهدیدی امنیتی برای ماست. اروپایی‌ها در حالی که توسعه یافته بودند، پیر شدند، اما ما در چه حالتی در حال پیر شدن هستیم؟ بنابراین از ابعاد مختلف وضعیت خیلی نگران‌کننده است.»
به گفته وی ما فقط در پنج، شش سال پیش‌رو می‌توانیم با این بحران مقابله کنیم، پنج، شش سال دیگر دهه‌شصتی‌ها از مدار باروری خارج می‌شوند و شما نمی‌توانید با دهه هفتادی‌ها بحران جمعیت را حل کنید.
بانکی‌پور درباره موانع فرزندآوری تأکید کرد: «ما ۲۱ مانع را شناسایی کردیم که باید این موانع را برطرف کنیم. تأخیر و صعوبت ازدواج جوانان یکی از موانع است. الگوی مسکن برای خانواده‌های بیش از دو فرزند ناسازگار است. مشکلات اقتصادی، نگرانی از بیکاری، اشتغال و نگرانی آتیه زنان، هزینه‌های دوران بارداری و زایمان، شیوع و هزینه‌های درمان ناباروری، شیوع غیراستاندارد زایمان غیرطبیعی، ترس از فرزند معلول، قبح‌زدایی و شیوع انواع سقط جنین، عدم اطمینان به ادامه زندگی مشترک، نگرانی از مسئولیت بچه‌داری و محدودیت‌های آن، نگرانی از آتیه و آینده فرزندان، ناسازگاری تأهل و فرزندآوری با محدودیت‌های کنونی آموزش عالی، ضعف خدمات اجتماعی مادر و کودک در محیط اجتماعی، نهادینه شدن فرهنگ «فرزند کمتر زندگی بهتر» از دیگر موانع موجود است.»
وی با اشاره به قانون حمایت از خانواده گفت: «ما در این قانون به دنبال باز کردن گره‌های ۳۰ ساله هستیم. برنامه‌های توسعه ضد خانواده بوده و خانواده را نابود کرده‌است.»
از نگاه بانکی‌پور اینکه بگوییم مشکل ازدواج را حل کنیم، مشکل فرزندآوری هم حل می‌شود، آدرس غلط است، این مسئله چندفاکتوری است و باید همه‌جانبه به مسئله نگاه کرد. شاخص امکان‌پذیری و اثربخشی و پذیرش مردمی را در نوشتن این قانون لحاظ کردیم و مواردی را که با این شاخص‌ها در تعارض بود، حذف کردیم.

سیاستی حیاتی
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیامی با تشکر از فعالان دلسوز حوزه جمعیت، تلاش برای افزایش نسل و جوان‌شدن نیروی انسانی کشور و چاره‌جویی برای نجات کشور از آینده هولناک پیری جمعیت را سیاستی حیاتی و از ضروری‌ترین فرایض دانستند.
متن پیام که روز گذشته در نشست ستاد ملی جمعیت توسط دکتر فروتن دبیر ستاد قرائت شد، به این شرح است:
با سلام به همه کسانی که دلسوزانه و عاقبت‌اندیشانه به فعالیت در حوزه جمعیت روی آورده‌اند و با تشکر از مسئولانی که در مجلس و دولت به چاره‌جویی برای نجات کشور از آینده هولناک پیری جمعیت می‌پردازند، بار دیگر تأکید می‌کنم که تلاش برای افزایش نسل و جوان شدن نیروی انسانی کشور و حمایت از خانواده، یکی از ضروری‌ترین فرایض مسئولان و آحاد مردم است. این فریضه درباره افراد و مراکز اثرگذار و فرهنگ‌ساز، تأکید بیشتر می‌یابد، این یک سیاست حیاتی برای آینده بلندمدت کشور عزیز ما است. کاوش‌های صادقانه علمی نشان داده‌است که این سیاست را می‌توان با پرهیز از همه آسیب‌های محتمل یا موهوم پیش برد و آینده کشور را از آن بهره‌مند ساخت.
به دست‌اندرکاران این حسنه ماندگار توصیه می‌کنم که در کنار تدابیر قانونی و امثال آن، به فرهنگ‌سازی در فضای عمومی و نیز در نظام بهداشتی اهمیت دهند.
توفیقات همگان را از خداوند متعال مسئلت می‌کنم.
سیدعلی خامنه‌ای