«گرانی ها» حاصل سه دهه بی تدبیری در مدیریت اقتصاد است

افزایش بی ضابطه اقلام مصرفی این روز‌ها معضل بزرگی است که همه مردم را درگیر ساخته است حالا پرواز قیمت چند برابری ماکارونی و آرد و نان سبب شده این دغدغه در جامعه بالا برود که علل این افزایش نرخ‌ها آن هم در این برهه از زمان چیست؟ با ارزیابی این مهم، برشمردن علل و ارائه راهکار‌های بازدارنده با دکتر سید مرتضی افقه، کارشناس اقتصادی و عضو هیئت علمی دانشگاه گفتگویی داشته ایم.

استاد افقه! علل افزایش قیمت کالا‌ها در این روز‌ها چیست؟

شاید این امر تاحدودی به تبعات جنگ روسیه و اوکراین در عرصه بین المللی یا برداشتن نرخ ارز دولتی از برخی اقلام مربوط باشد، ولی اگر بخواهیم ریشه ای‌تر به این مهم بپردازیم باید عنوان کنیم: اصل قضیه حاصل سه دهه بی تدبیری در مدیریت اقتصاد است؛ همین سه دهه بی تدبیری ما را نسبت به تحریم‌ها بسبار آسیب پذیر کرد لذا از بدو تحریم‌ها و تشدید آن‌ها در سال ۹۷ به دلیل صدور قطع نفت و کم شدن آن و اینکه اقتصاد ما به دلیل بی تدبیری‌های گذشته نتوانست وابستگی به نفت را کاهش دهد و ما نتوانستیم جایگزین‌های مناسبی برای صادرات غیر نفتی و محصولات نهایی و نه کالا‌های خام مثل پتروشیمی و فولاد که قابل اعتنا نیستند فراهم کنیم؛ مجموعه این عوامل باعث شد ما در سال‌های تحریم نتوانیم نیاز‌های ارزی مان را تامین کنیم.

بنابراین این امر سبب شد نیاز‌های لازم برای بخش تولید که کالا‌های واسطه‌ای هستند به اضافه بخش قابل توجهی از نیاز‌های سرمایه‌ای مان را نتوانیم از خارج تامین کنیم هر چند امسال تقریبا در انتهای آن مشکلات هستیم و هر چه در این سه سال گذشته ذخایر داشتیم برای رفع مشکلات مردم صرف کردیم و اکنون به اوج خود رسیده و لذا از یک طرف تصمیم گرفتند برای تامین کسری بودجه نرخ ارز را بالا ببرند که البته من یکی از مخالفین بودم چرا که آزاد کردن نرخ ارز ۴۲۰۰ می‌تواند یکی از دلایل عمده مشکلات اخیر باشد. ارز آزاد برای کالایی مثل آرد را برای غیر از نانوایی‌ها اعلام کردند که طبیعی است وقتی ارز ۴۲۰۰ تومان به حدود ۲۳ هزار تومان برسد، عملا همه تولیدکنندگانی که کارشان با موادی که با ارز تامین میشد چه مستقیم و چه غیر مستقیم قیمتشان افزایش پیدا می‌کند ضمن اینکه در این چند ساله هم بالاخره تورم بالای ۳۰ درصد افزایش هزینه‌های حمل و نقل و نیروی کار را در پی داشته و دیر یا زود خود را نشان می‌داد که الان در واقع نقطه آغاز گرانی هاست که اگر مدیریت نشود به سایر کالا‌ها هم تسری پیدا میکند.

برخی کارشناسان معتقدند افزایش نرخ حقوق کارگران یکی از دلایل گرانی هاست نظر شما چیست؟

بنده بر این اعتقاد نیستم که افزایش ۶۰ درصدی حقوق کارگران موجب این تورم شده باشد چرا که ماه اول هنوز تازه تمام شده و فکر نمیکنم این رقم آنقدر تاثیر گذار بوده باشد که بخواهد موجب گرانی‌های اخیر باشد باز هم علل این افزایش‌ها به همان عواملی که عرض کردم بر میگردد یعنی افزایش دستمزد نیروی کار هنوز خود را در بازار نشان نداده است. از طرفی می‌باید دستمزدی که طی چند سال گذشته کمتر از نرخ تورم افزایش داشته، حالا متناسب افزایش داشته باشد و از سویی، چون بخش قابل توجهی از بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط تکنیک‌های کاربر دارند، سهم نیروی کارشان بالاست و ممکن است از افزایش یکباره دچار لطمه شوند، تعدیل نیرو کرده و از دستگاه‌های اتومات به جای نیرو استفاده کنند. اما هنوز این آثار خود را نشان نداده است. این حرف من هم مبنی بر این نیست که از حقوق کارگر کم کنیم، اما دولت می‌تواند با توجه به فروش نفت که به قبل از تحریم‌ها رسیده و تقریبا دو برابر به نسبت سال گذشته شده است و دستش برای جبران این افزایش و حمایت از تولیدکنندگان بازتر است، کاری انجام دهد.

یعنی همین افزایش دستمزد را داشته باشد، اما برای اینکه تولیدکنندگان هم دچار مشکل، ورشکستگی و تعدیل نیرو نشوند یکسری امتیازات به آن‌ها بدهد مانند کاری که در برنامه چهارم بود که ۲۰ درصد از ۲۳ درصد کارفرما را برای بنگاه‌هایی که نیروی کار استخدام می‌کردند، معاف می‌کرد و امتیازاتی اینچنینی به بخش تولید بدهد ضمن اینکه دستمزد را افزایش می‌دهند از کنار این افزایش موجب ورشکستگی و تعدیل نیرو نشوند.

روایت گرانی ماکارونی و چند توصیه در اصلاح سیاست ارزی/ لزوم پرداخت علی الحساب یارانه | خبرگزاری فارس

برخی جنگ اوکراین و روسیه را در این گرانی‌ها موثر می‌دانند؛ با توجه به اینکه عنوان می‌شود روسیه یکی از صادر کنندگان عمده آرد در جهان محسوب می‌شود و نقش عمده‌ای در گرانی ماکارونی داشته است؟ ارزیابی شما چیست؟

بله عنوان می‌شود که ۳۰ درصد گندم جهان را روسیه و اوکراین تامین می‌کردند و این جنگ قیمت جهانی آرد را به مقدار قابل توجهی افزایش داده است و این می‌تواند شروعی برای این امر باشد. هر چند مشخص نیست اکنون هم ما داریم از ذخایر قبلی استفاده می‌کنیم یا واقعا این جنگ روی خرید‌های جدید تاثیر گذاشته است اگر این باشد طبیعی است که بخشی از این مشکل و گرانی‌های تولیدات آرد و گندم مانند ماکارونی ناشی از این جنگ باشد و در آینده هم که این کالا‌ها در کل جهان افزایش می‌یابد در ایران هم در کنار بقیه باز افزایش می‌یابد.

شوک یکباره‌ای که در اثر نامه وزارت صمت اتفاق افتاد و ارز ۴۲۰۰ را برای خریداران غیر نانوا آزاد عنوان کرد هم خیلی روی گرانی اخیر تاثیر داشته؛ با این حال این امر فعلا داخلی است و اثرات خارجی به مرور ما را درگیر خواهد کرد، ولی این نامه هم اثر واقعی و هم اثر روانی داشته است اینکه اینچنین نامه‌هایی از طریق فضای مجازی منتشر می‌شود حتی اگر اثرات واقعی نداشته باشد، اما جو روانی روی مردم موجب می‌شود مردم به لحاظ روانی هجوم ببرند و تقاضا به نسبت موجودی فزونی یابد حتی قبل از آنکه هزینه‌ها از کنار آزادسازی ارز زیاد شود و شاهدیم قیمت آرد ۳ تا ۴ برابری هستیم و تولیدکننده هم یا ذخیره می‌کند یا به نرخ چند برابری می‌فروشد.

راهکار عملیاتی برای جبران یا مدیریت چنین وضعیتی چیست؟

به نظر می‌رسد راهکار‌های کابینه خیلی برای چنین وضعیتی قوی نیست و وعده‌هایی داده می‌شود که خود این وعده‌ها تاثیر منفی روی عرضه و تقاضا دارد و از طرف دیگر هم به لحاظ مالی هنوز دست دولت باز نیست که بتواند مشکلات را حل کند. به نظر می‌رسد راه فوری ادامه تلاش برای رفع تحریم‌ها و به سمت تجارت خارجی رفتن است، چه بخواهیم چه نخواهیم اقتصاد ایران وابستگی بالایی به تجارت جهانی دارد؛ هم نیاز به فروش نفت داریم و هم بخش تولید به آن نیاز دارند چنانچه ۸۰ درصد واردات ما کالا‌های وارداتی و سرمایه‌ای است لذا اگر این رقم را در نظر بگیریم بخش تولید ما با ارز کار می‌کند و افزایش نرخ ارز نرخ تولید را هم افزایش می‌دهد.

افقه: قرار بود از فردای انقلاب از خام‌فروشی نفت عبور کنیم؛ چه شد؟

اگر تحریم هم باشیم که هم نمی‌توانیم کالا‌ها را صادر کنیم و هم واردات را به خوبی انجام دهیم و هزینه حمل و نقل‌های مالی هم به دلیل اف‌ای تی افی که در سیستم بانکی رایج نیست پر هزینه‌تر مبالغ را جابجا می‌کند؛ لذا وابستگی به تجارت خارجی از دو سه جنبه برایمان مشکل ایجاد کرده یکی همین افزایش تحریم و وابستگی بخش تولید و مصرف و یکی هم همین وابستگی حمل و نقل وجوه ناشی از صادرات که مجموع این‌ها زمینه افزایش نرخ‌ها را فراهم می‌کند.