فضای مجازی و مهندسی افکار عمومی

پایگاه رهنما :

استفاده روزافزون از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی باعث تاثیرگذاری آن در حوزه‌های مختلف و از جمله افکار عمومی شده است. افکار عمومی برایند تفکرات افراد جامعه نسبت به مسائل مختلف می‌باشد. اهمیت بالای افکار عمومی در تصمیم‌گیری‌ها و سرنوشت یک جامعه باعث شده که گروه‌ها و جریان-های مختلف بر ان تمرکز کرده و سعی در جهت‌دهی و هدایت آن مطابق با اهداف خود داشته باشند. هر چند که این جهت‌دهی در سایر رسانه‌ها از جمله روزنامه، رادیو، تلویزیون و سینما نیز به چشم می‌خورد؛ اما در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به واسطه هویت نامعلوم فرستنده پیام‌ها و اشاعه آن توسط مردم، افراد برای پذیرفتن پیام‌ها سرسختی کمتری از خود نشان می‌دهند. از همین رو گروه‌های ذی‌نفع برای تاثیرگذاری و جهت‌دهی از دو طریق کانال‌های رسمی و کانال‌های غیر رسمی و به ظاهر مردمی عمل می‌کنند. در کانال‌های رسمی هویت فرستنده پیام مشخص است و تا حدی می‌توان به اهداف و منافع آن پی برد. اما در حالت غیر رسمی افرادی با نویسندگی در صفحات وب و یا عضویت در شبکه‌های اجتماعی مختلف سعی در القای یک تفکر در فضای فکری جامعه دارند. قبل از جهت‌دهی به افکار عمومی نیاز به افکارسنجی است که از روش‌های مختلف صورت می‌گیرد. فضای مجازی در مرحله افکارسنجی نیز تسهیل‌کننده خواهد بود و مطالعه آن می‌تواند افکار عمومی را در مورد بسیاری از موضوعات مورد بحث نمایان سازد. در فضای مجازی هر کدام از اعضای جامعه خود فرستنده پیام هستند و افکار و عقایدشان را در صفحات شخصی منتشر می-سازند به همین دلیل برای ارزیابی نظرات افراد نیازی به روش‌های قدیمی نظرسنجی نیست. موقعیت ویژه فضای مجازی برای افکارسنجی و افکارسازی باعث شده که افراد زیادی از طریق آن به صورت جهت‌دار اقدام به هدایت افکار عمومی کنند. این افراد با مهندسی افکار عمومی به راحتی جو غالب فضای مجازی را به دست گرفته و مطابق با اهداف پشت پرده خود موج‌سازی می‌کنند. آنها با استفاده از روش‌های افکارسازی به راحتی موضوعی بی اهمیت و حاشیه‌ای را تبدیل به موضوعی داغ در فضای مجازی می‌کنند و با این کار افکار عمومی را از موضوعات اصلی مغفول می‌سازند. گاهی با استفاده از روش‌های افکارسازی و موج هشتگ-گذاری‌ها فردی ناشناخته و یا گروهی کوچک در جامعه در مدتی کوتاه به شهرت بالایی می‌رسند و با ادامه این روند توسط سایر رسانه‌ها به تدریج آرای این افراد در جامعه وزن چشمگیری می‌یابد.
مسلم است افراد و گروه‌هایی که از این طریق به شهرت رسیده‌اند و نظراتشان در جامعه اهمیت یافته است در اظهار نظرهای بعدی خود وام‌دار کسانی هستند که در افکار عمومی آنها را به قدرت و شهرت رسانده‌اند. هر چند که بسیاری از کمپین‌های فضای مجازی به صورت کاملا مردمی و یا از طرف بعضی گروه‌های خیریه راه-اندازی می‌شود؛ گاهی اوقات گروه‌های ذی‌نفع نیز برای جهت‌دهی به افکار عمومی از کمپین‌های مجازی بهره می‌برند. برای مثال می توان به کمپین‌های فرمایشی که گاه توسط طرفداران دولت سعودی علیه حکومت ایران راه‌اندازی می‌شود اشاره کرد که در آن سعی دارند تا تصویر مخدوشی را از ایران بازتاب دهند. و یا کمپین شکل گرفته علیه روزه داری در ایام ماه مبارک رمضان که در آن از کاربران درخواست می شد تا تصاویر نهار خود را بصورت روزانه در ایام ماه مبارک رمضان منتشر نمایند و یا کمپین آزادی‌های یواشکی که باعث شد رفتار گروهی اندک و انگشت‌شمار در جامعه برای عموم مردم عادی شود نسبت به آن بی تفاوت باشند. این گروه‌ها که عمدتا با اهداف سیاسی و ضربه به حاکمیت اقدام به جهت‌دهی افکار عمومی می‌کنند؛ در برخی ایام همچون انتخابات و یا زمان‌هایی که اعتراضات اجتماعی شکل می‌گیرد در فضای مجازی حضوری فعال دارند. آنها با تلاش برای تاثیرگذاری بر نتایج انتخابات و اعتراضات اجتماعی سعی می‌کنند خواسته‌های به حق مردم را به آشوب و سپس بحران اجتماعی تبدیل کنند. مانند هدایت برخی اعتراضات انتخابات هشتاد و هشت در ایران که در آن تحریک شبکه اجتماعی توئیتر به شدت نقش داشت و یا آشوب دی ماه96 که با جهت‌دهی و بزرگ‌نمایی در تلاش بودند اعتراضات خیابانی را به بحران اجتماعی تبدیل کنند. به جز گروه‌های سیاسی خارجی و معاند گروه‌های سیاسی داخلی نیز بنابر اهداف جناحی و حزبی خود از مهندسی افکار عمومی در فضای مجازی بهره می‌برند.
اما استفاده از این روش تنها در امور سیاسی و جنبش‌های اجتماعی نمود پیدا نمی کند؛ بسیاری از صاحبان سرمایه با استفاده از روش‌های افکار سنجی در فضای مجازی با بدست آوردن ذائقه مردم در کشورهای مختلف دست به تولید محصولات متنوع و تبلیغ آنها می زنند یا با برنامه ریزی برای تغییر ذائقه آنها تلاش می‌کنند. چرخه نیازسازی و و رفع نیاز در ادامه همین فرایند برای کسب سود بیشتر شکل گرفته است. با این حال هرچند ایمن شدن کامل در برابر تاثیرات سوء فضای رسانه‌ای، انتظاری بیهوده است ولی با بالابردن میزان سواد رسانه‌ای، می‌توانیم شاهد آسیب پذیری کمتر کاربران رسانه‌ها باشیم.