خطر بیخ گوش جمعیت!

بیش از یک دهه است که کارشناسان مسائل جمعیتی و پژوهشگران حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی، نسبت به خطر «پیری جمعیت» در ایران هشدار می‌دهند و بر لزوم برنامه‌ریزی دقیق از طرف مسئولان و همدلی و همراهی از طرف مردم، برای عبور از این خطر تاکید می‌کنند.
پیری جمعیت، به زبان ساده در نتیجه کاهش زاد و ولد و فرزندآوری اتفاق می‌افتد و البته فرایندی یک شبه و ناگهانی نیست که همه خطر آن را متوجه بشوند، بلکه با گذشت دو سه دهه و حتی بیشتر، کار یک جامعه به جایی می‌رسد که جمعیت جوان، فعال و بانشاط آن – که معمولا بین ۱۵ تا ۲۹ سال تعریف می‌شود – به شدت کاهش یافته و اکثریت جمعیت، با میانسالان و سالخوردگان است و این یعنی، خطر جدی برای آن کشور!
• آمار‌های ترسناک!
اوایل امسال بود که دکتر محمداسماعیل اکبری مشاور وقت وزیر بهداشت در گفتگو با یکی از رسانه‌ها، از وضعیت بحرانی جمعیت کشور خبر داد و گفت: «نرخ رشد جمعیت در سال ۹۹ به ۰.۶ درصد رسیده است و این امر حاکی از آن است که در حال افول جمعیتی و گذار از جوانی به سالخوردگی هستیم و این موضوع بسیار خطرناک است». به گفته دکتر اکبری «بر اساس آمار‌های رسمی و گزارش سازمان ثبت احوال، در سال ۱۳۹۸ در کشور ۱۷۰ هزار نوزاد کمتر از سال ۱۳۹۷ به دنیا آمده است و در سال ۹۹ نسبت به ۹۸، حدود ۸۰ هزار نوزاد کمتر متولد شده است، وضعیت باروری و فرزندآوری در کشور به‌گونه‌ای است که زیر باروریِ سطح جانشینی (RLF) جمعیت در کشور و حتی باروری سطح جانشینی متعارف است».
این تنها هشدار رسمی درباره پیری جمعیت در ایران نبوده است؛ اخیرا و در روز‌های پایانی دی‌ماه هم گزارش مرکز آمار ایران، هشدار‌های جدیدی را مطرح کرده است. براساس گزارش مرکز آمار، جمعیت کشور از سال ۱۴۰۰ تا ۱۵ سال آینده ۷ میلیون و ۳۹۱ هزار نفر افزایش می‌یابد و روند رشد جمعیت از ۰.۷۷ درصد در سال جاری به ۰.۳۶ درصد در سال ۱۴۱۵ خواهد رسید. با این روند بخش عمده جمعیت ایران در سال ۱۴۱۵ را افراد میان‌سال و بیشتر تشکیل خواهند داد!
به مجموعه این هشدارها، باید نکته‌ای را که اخیرا امیرحسین بانکی‌پور رئیس کمیسیون مشترک رسیدگی به طرح جوانی جمعیت – طرحی که حالا قانون شده است – بیان کرده، اضافه کرد؛ به گفته وی، «بیشترین زاد و ولد‌ها در کشور ما مربوط به دهه ۶۰ بوده و در حال حاضر نیز بچه‌های دهه شصتی اواخر سنین باروری خود را می‌گذرانند و اگر تا ۷ - ۸ سال آینده این فرصت غنیمت شمرده نشده و مسأله اصلاح نشود، دهه هفتادی‌ها جایگزین می‌شوند که جمعیت آن‌ها نصف دهه شصتی‌هاست و طبیعتا ظرفیت باروری نصف می‌شود».
• دردی که علاج دارد
رهبر معظم انقلاب در یک دهه اخیر، بار‌ها و با صراحت و با هشدار‌های پدرانه، تلاش کرده‌اند تا مردم و مسئولان را متوجه این خطر کنند؛ از جمله در دیدار اخیر با مردم تبریز که یادآوری کردند «فردا برای فرزندآوری دیر است».
حالا سوال اینجاست که برای رفع این خطر از سر جامعه ایرانی چه باید کرد؟
نگاهی گذرا و واقع‌بینانه به کف جامعه، نشان می‌دهد که دلایل اصلی و عمده عدم فرزندآوری و در نتیجه کاهش جمعیت جوان، به دو دسته عوامل «اقتصادی» و «فرهنگی» تقسیم می‌شود.
در بخش موانع و عومل اقتصادی، باید این نکته را یادآوری کرد که وقتی با تشدید مشکلات اقتصادی از قبیل: بیکاری، گرانی مسکن – اعم از خرید و اجاره – و افزایش تورم کالا‌های اساسی، قدرت مانور طبقات متوسط و ضعیف کم می‌شود، به همان نسبت تمایل به ازدواج و فرزندآوری هم کاهش می‌یابد؛ هرچند در آموزه‌های دینی ما، بار‌ها به مسئله برکات مادی و معنوی ازدواج و تولد فرزند اشاره و بشارت داده شده، اما این بشارت‌های الهی، نافی مسئولیت مسئولان کشور برای ایجاد ثبات اقتصادی و آرامش روانی برای قشر جوان در آستانه ازدواج، نیست.
از سوی دیگر، «عوامل فرهنگی» و القائات نادرست روانی درباره مشکلات و دردسر‌های فرزندآوری هم مزید بر علت شده و میل به پدر و مادر شدن را کم می‌کند؛ معضلی که باید با کار فرهنگی ظریف و اقناعی حل شود.
در نهایت، باید به قانون اخیر مجلس با عنوان «جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» اشاره کرد که اگر به درستی اجرا شود، می‌تواند نقش موثری در افزایش ازدواج و فرزندآوری و در نتیجه، عبور کشور از خطر پیری جمعیت ایفا کند.