چرا پنتاگون و اصلاح‌طلبان نگران نزدیکی ایران و روسیه هستند؟

سخنگوی وزارت خارجه در آخرین نشست خبری، از سفر رئیس‌جمهور به روسیه خبر داده و اعلام کرد که سید ابراهیم رئیسی به دعوت ولادمیر پوتین از آن کشور دیدار می‌کند. دیمیتری پسکوف سخنگوی مطبوعاتی رئیس‌جمهوری روسیه نیز اعلام کرده است که کرملین برای نشست سران ایران و روسیه خود را آماده کرده است. پیش‌از این رئیسی و پوتین در یک گفتگوی تلفنی از آمادگی دو طرف برای تکمیل توافق‌نامه ۲۰ ساله میان دو کشور خبر داده‌اند.
وبگاه شبکه خبری «تی‌آرتی» ترکیه در شرح این دیدار مهم نوشته است که انتظار می‌رود روسیه یک توافق ۲۰ ساله برای همکاری‌های نظامی و دفاعی به ارزش ۱۰ میلیارد دلار را با ایران به امضا برساند. این قرارداد ممکن است خرید ماهواره، خرید جنگنده سوخو ۳۵ و سامانه دفاع موشکی را نیز پوشش دهد.
توافق ۲۰ ساله میان تهران و مسکو در دولت هاشمی رفسنجانی میان دو کشور به امضا رسیده و در دولت اصلاحات رسمیت یافت. در زمان دولت هاشمی به دلیل حاکم بودن استراتژی «غرب منهای آمریکا» توافق با مسکو هیچ‌گاه شکل جدی به خود نگرفت. در دولت اصلاحات نیز به دلیل سیاست ایجاد «پنجره‌های باز به‌سوی غرب» روسیه هیچ‌گاه نقش اساسی در معادلات دولت پیدا نکرد. دولت‌های هاشمی و خاتمی گمان می‌کردند که اروپایی‌ها می‌توانند شریک راهبردی مناسبی برای ایران باشند. ازاین‌رو اقدامی برای عملیاتی کردن این توافق انجام نشد. البته بعدها مشخص شد که کشورهایی اروپایی بدون اجازه آمریکا حتی آب هم نخواهند خورد.
این تاکتیک در زمان روحانی به شیوه دیگر اجراشده و دولت تدبیر با شعار «ارتباط با آمریکا» این بار مسیری برعکس دولت هاشمی و خاتمی را در پیش گرفت. حسن روحانی فکر می‌کرد در جاده ناهموار و سنگلاخی ارتباط با غرب باید به‌صورت مستقیم با کدخدا معامله کرد. این رؤیا خیلی زود به سراب تبدیل‌شده و به‌جای سرریز شدن دلارهای غربی به ایران ترامپ از برجام خارج شد! در تمامی این سال‌ها تهران و مسکو در مسیر همکاری استراتژیک و راهبردی قرار نگرفته و تنها در بخش مسائل خاص مانند همکاری نظامی در سوریه دو پایتخت به یکدیگر نزدیک شدند. پس از موفقیت‌های مقاومت و شکست داعش، روزنامه روسی‌زبان تایمز مسکو در گزارشی نوشت: به‌راستی چرا وقتی ایران و روسیه می‌توانند در کشوری ثالث تروریسم را از بین ببرند، در مسائل اقتصادی و فرهنگی، شریک یکدیگر نشده‌اند؟ نویسنده گزارش در پاسخ به این سؤال نوشته است: در ایران برخی دولت‌ها نگاه غرب‌گرا داشته و گمان می‌کردند همکاری با روسیه برای آن‌ها منفعت نخواهد داشت، ازاین‌رو در حوزه اجرا روز به ‌روز این دو کشور از یکدیگر دور شدند.

• بازگشت فرصت‌های ازدست‌رفته!
سید ابراهیم رئیسی پس از پیروزی در انتخابات در اولین نشست خبری در پاسخ به خبرنگاران درباره آینده سیاست خارجی کشور جملاتی را بر زبان آورد که نشانه تحول در سندهای راهبردی بود. رئیس‌جمهور در آن گفتگو رو به دوربین‌های رسانه‌ها گفت: «برای ایران همه‌چیز به برجام ختم نمی‌شود، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران چندجانبه گرایانه بوده و به همسایگان توجه ویژه خواهد داشت». برخی کارشناسان اعتقاددارند که این سخنان رئیس‌جمهور به معنای پایان رویکردهای تعامل با آمریکا به‌عنوان تنها راه باز کردن قفل‌ها در آینده بود.
موسسه اروپا برای مدیترانه در گزارشی پیرامون رابطه جمهوری اسلامی ایران و کشور روسیه می‌نویسد: سیاست‌گذاری خارجی روسیه همچنان مبتنی بر آمار و واقع‌گرایانه است. از دیدگاه مسکو، جایگاه روسیه در جهان از دریچه یک استراتژی بزرگ در صفحه شطرنج جهانی دیده می‌شود؛ صفحه شطرنجی که در آن بازی و خود را از طریق تقابل با رقبا ازجمله با ایالات‌متحده تعریف می‌کند. در ادامه این گزارش آمده است: فرصت‌هایی همکاری برای دو کشور ایران روسیه همواره یک بازی برد- برد بوده است، البته برخی از دولت‌های غرب‌گرا در ایران از این فرصت به‌خوبی استفاده نکرده‌اند؛ تقریباً تمام توافق‌هایی که در زمینه افزایش روابط اقتصادی میان دو کشور جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه انجام‌شده است، روی زمین‌مانده‌اند و تحقق‌نیافته‌اند.
بوریس دالگوف، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌المللی در شرح کیفیت روابط ایران و روسیه می‌گوید: منافع مشترکی در عرصه بین المللی و بویژه در زمینه رویارویی با امپریالیسم آمریکا میان دو کشور وجود دارد؛ ایران پیش از این با چینی‌ها یک قرارداد راهبردی 25 ساله امضا کرده است؛ این شکل از تفاهم‌های عملی میان ایران و روسیه به عنوان دو شریک قدیمی قابل اجرا است. شواهد نشان می‌دهد که ایران و روسیه در زمینه‌های دوجانبه (روابط اقتصادی، نظامی-امنیتی)، منطقه‌ای (نقش آن‌ها در نظم جدید امنیتی منطقه غرب آسیا) و بین‌المللی (برجام و مقابله با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا) اشتراک منافع راهبردی دارند. سفر سید ابراهیم رئیسی به روسیه با دعوت رسمی از جانب پوتین می‌تواند بار دیگر روابط تهران و مسکو را از حالت تعلیق خارج کرده و به آن کیفیت استراتژیک دهد.
• تبدیل روابط از همکاری به راهبرد
به نظرمی‌رسد در سفر رئیس جمهور به روسیه سند توافق 25 ساله در سطحی بالاتر امضا شده و پس از آن فرصت همکاری در بخش انرژی، ترانزیت و بانکی تا حد قابل قبولی تغییر کند. این تحولات در کنار افزایش سطح همکاری‌ها در حوزه سیاسی، نظامی و امنیتی روابط این دو همسایه قدیمی را از حالت همکاری به شکل راهبرد تغییر مسیر می‌دهد. به باور کارشناسان رئیس جمهور در دیدار با همتای روس خود می‌تواند تکمیل کریدور شمال به جنوب و ورود ایران به استراتژی البرز روسیه، بازسازی سیاست‌های حمل‌ونقل و ترانزیت ونیز رفع مالیات مضاعف در دوزبلاغ و فعال کردن سالیانکا و نیز لغو روادید یا آسان‌سازی آن را در رأس محورهای مورد بحث به منظور روشن کردن نوع مراودات جدید در چهارچوب توافق نامه 20 ساله اجرا کنند. روس‌ها اخیراً مذاکراتی با کردستان عراق داشته‌اند تا گاز خود را به این منطقه ارسال کنند؛ اما روسیه گفته از طریق ترکیه قصد این کار را ندارد به همین دلیل پیشنهاد داده تا ایران این کار را در قالب قرارداد سوآپ گاز انجام دهد. روس‌ها اعلام کرده‌اند می‌توانند از منطقه شمالی به کشور عراق گاز ارسال کنند و ایران می‌تواند این پروژه را انجام دهد. قرار است در سفر رئیس‌جمهور به روسیه این موضوع مطرح شود و احتمالاً در همین سفر قرارداد همکاری ایران و روسیه در خصوص ارسال گاز به کردستان امضا شود.
• واشنگتن نگران قطب جدید در منطقه!
البته چرخش قابل محسوس در سیاست‌گذاری‌های کلان میان تهران و مسکو زیر رصد نهادهای نظامی و امنیتی در آمریکا قرارگرفته است. نشریه فارن پالیسی در گزارشی نوشته است که پنتاگون نگران نزدیکی ایران و روسیه به یکدیگر است! کاترین ویلبارگر، مشاور موقت وزیر دفاع در امور امنیت بین‌الملل دراین‌باره می‌گوید: حتی با درک سابقه عدم اعتماد بین مسکو و تهران، بازهم واشنگتن و شرکای آن در منطقه باید مراقب همکاری قدرت‌های تغییر طلب باشند. ما این روابط را از نزدیک زیر نظر گرفته‌ایم. او همچنین به‌شدت از روسیه انتقاد کرد و سیاست پیشین دولت را برای تحمیل حملات لفظی به مسکو در پیش گرفت و این در حالی است که بایدن خود اغلب از انتقاد از شخص ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه خودداری می‌کند.
ویلبارگر در ادامه اظهارات خود روسیه را به‌عنوان یک شریک غیرقابل‌اعتماد و ناسازگار به تصویر کشید و گفت که رابطه روسیه با ایران نمونه‌ای از این دوگانگی است. نکته جالب آن است که هم‌زمان با بیان سیاست‌های آمریکا در نگرانی از نزدیکی تهران و مسکو؛ در داخل جریان غرب‌گرا با موج ضد روسی فعال‌شده است. رصد تحولات در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که گروه‌های لیبرال و احزاب اصلاح‌طلب با راه انداختن کمپین‌های رسانه‌ای به‌گونه‌ای وانمود می‌کنند که روسیه شریک راهبردی جمهوری اسلامی ایران نبوده و کشوری غیرقابل‌اعتماد است. به باور تفسیرگران، هم‌زمان شدن نگرانی وزارت دفاع آمریکا و لیبرال‌های داخلی از همکارهای راهبردی ایران و روسیه قابل‌تأمل است!